2:30, 13/05/2009

Đại sứ Ellsworth Bunker trả lời báo chí ngay sau trận Tết Mậu Thân ngày 31/1/1968.

Cũng như Ngô Đình Diệm, sự lên ngôi của Nguyễn Văn Thiệu có vai trò rất lớn của CIA. Tuy nhiên, kể từ sau cuộc Tổng tiến công tết Mậu Thân 1968, con đường diệt vong của chế độ Sài Gòn đã được định sẵn. Đó cũng là con đường dẫn đến thất bại nặng nề nhất mà CIA từng nếm trải trong lịch sử can thiệp ở nước ngoài.

CIA và cuộc bầu cử tổng thống Sài Gòn năm 1967

Cuối tháng 2/1965, Nguyễn Khánh bị phế truất và lưu đày ở hải ngoại. Một chính phủ thử nghiệm với Phan Khắc Sửu làm Quốc trưởng, Phan Huy Quát làm Thủ tướng được dựng lên thay; Nguyễn Văn Thiệu làm Chủ tịch Hội đồng Quân lực (Armed Forces Council). Nhưng chính phủ Sửu - Quát hoạt động kém hiệu quả, không đáp ứng yêu cầu thời cuộc, cho nên ngày 18/6/1965, chính phủ lại phải thay đổi một lần nữa; lần này Nguyễn Văn Thiệu làm Quốc trưởng, còn Nguyễn Cao Kỳ làm Thủ tướng.

Khoảng cuối năm 1965, quân Mỹ tại Việt Nam đã tăng lên khoảng 180.000, CIA bắt đầu tăng tốc chương trình bình định nhằm hỗ trợ Thiệu - Kỳ phục hồi kiểm soát ở vùng nông thôn. Mặc dù trên danh nghĩa vai trò của CIA bị hạn chế trong phạm vi cố vấn và hỗ trợ, nhưng trên thực tế CIA đã xé rào làm luôn cả khâu tổ chức, trang bị các thứ và trực tiếp kiểm soát cả những chương trình triển khai ở cấp tỉnh.

Phải đến khi Cabot Lodge mãn nhiệm Đại sứ (lần thứ 2), Ellsworth Bunker đến thay thế đầu tháng 5/1967, trước thềm cuộc bầu cử đầu tiên của nền Đệ nhị Cộng hòa, CIA mới lại có cơ hội mở rộng ảnh hưởng lên chính trường miền Nam Việt Nam. Đến thời điểm này, Trạm CIA cũng đã trải qua nhiều thay đổi và Trưởng trạm hiện tại là John Hart - một chuyên gia kỳ cựu từng nhiều năm làm Trưởng trạm CIA ở châu Á - Thái Bình Dương.

Với việc Hiến pháp mới của Việt Nam Cộng hòa được thông qua ngày 1/4, Sài Gòn cần phải bầu bộ máy lãnh đạo mới. CIA lại bắt tay vào xây dựng một triều đại cầm quyền mới ở Sài Gòn, tương tự như đã từng làm thời Ngô Đình Diệm mới lên làm Thủ tướng.

Thời điểm này, cả tướng Nguyễn Cao Kỳ và tướng Nguyễn Văn Thiệu đều đang là những nhà lãnh đạo của chế độ Sài Gòn và cả 2 đều đang được Washington để mắt nhờ phong độ đang lên của họ. Kỳ có nhiều điểm khiến CIA ưa chuộng hơn Thiệu.

Cựu Tư lệnh Không quân đầy quyền uy Nguyễn Cao Kỳ là người đóng vai trò quyết định trong mọi chiến dịch quân sự, kể cả các cuộc đảo chính. Tầm ảnh hưởng lớn cộng với tính cách hoạt bát của một viên tướng trẻ tạo cho Kỳ nhiều thuận lợi hơn trong việc triển khai các chính sách bình định, chống Cộng ở miền Nam mà Mỹ mong muốn.

Bởi thế, CIA đã làm mọi cách để quảng bá, khuếch trương hình ảnh Nguyễn Cao Kỳ, từ việc xuất bản sách viết về ông ta cho đến các hoạt động nhân đạo mang tính hình thức để đăng báo. Mục đích của CIA là tạo dựng cho Kỳ một nền tảng ủng hộ trong cử tri.

Ngày 12/5/1967, Nguyễn Cao Kỳ tuyên bố tranh cử tổng thống. Khác với Cabot Lodge, Đại sứ Bunker không ngần ngại tận dụng các kênh liên hệ chính trị của CIA để phục vụ cho việc tiếp cận và điều tiết chính quyền Sài Gòn.

Theo cách này, Bunker muốn CIA giúp đỡ thực hiện chỉ thị của Washington là phải đảm bảo một cuộc bầu cử diễn ra suôn sẻ, tránh gây chia rẽ trong hàng ngũ các tướng tá và tránh gây nghi ngờ về sự thiên vị đối với Thiệu và Kỳ. Bunker được lệnh của Bộ Ngoại giao nên sử dụng "công cụ cố vấn" của CIA để tác động lên Thiệu - Kỳ.

Hơn nữa, Đại sứ Bunker không muốn dư luận chú ý đến sự ủng hộ của Mỹ dành cho Kỳ nên phải hạn chế các cuộc tiếp xúc giữa các cố vấn, chuyên gia phái bộ Mỹ với Kỳ mà chỉ dựa vào kênh bí mật của CIA.

Nhưng, ngày 30/6/1967, tại cuộc họp kéo dài 2 ngày với khoảng 50 tướng lĩnh cao cấp của Sài Gòn, Nguyễn Cao Kỳ đã "bẻ chĩa", lùi xuống vị trí thứ 2, nhường vị trí ứng cử viên tổng thống cho Nguyễn Văn Thiệu. Không cần phải nói cũng biết Tổng hành dinh CIA thất vọng thế nào khi đang liên lạc và kiểm soát "đối tác" rất chặt chẽ mà CIA vẫn bị các tướng Sài Gòn "qua mặt cái vù". Sơ hở của CIA trong vụ này là đã không để ý đến khả năng liệu Kỳ có thật sự đủ mạnh để khống chế và điều khiển Thiệu "như con rối" như ông ta giải thích hay không. Thực tế đã chứng minh là không!

"Ngộ biến tùng quyền", CIA quay sang lo hỗ trợ liên danh Thiệu - Kỳ đang đối mặt sự cạnh tranh quyết liệt của ứng cử viên dân sự. Mỹ không muốn phe dân sự lên nắm quyền vì lo ngại những bất ổn mới khó kiểm soát, nhưng cũng không muốn Thiệu - Kỳ giở trò "ma giáo" trong bầu cử sẽ làm mất uy tín cuộc chơi mình rắp tâm dàn dựng.

Hai Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu và Richard Nixon tại San Clamente, California tháng 4/1973.

Được “chính quốc bật đèn xanh” cho Trạm CIA được phép tham gia hỗ trợ Thiệu - Kỳ vận động tranh cử, ngày 14/7/1967, CIA bắt đầu triển khai kế hoạch tác động vào chiến dịch tranh cử. Bunker và Trạm CIA dự định tài trợ cho các tổ chức bình phong như các giáo phái hoặc nhóm chính trị ủng hộ Thiệu - Kỳ nhằm tạo đòn bẩy ủng hộ mạnh hơn trong cử tri, nhưng Washington không đồng ý.

Ngoại trưởng Mỹ Dean Rusk đánh điện yêu cầu Bunker bám sát Thiệu hơn nữa trong khi CIA vẫn tiếp tục cố vấn cho Kỳ. Thông qua đầu mối liên lạc chính là Bộ trưởng Phúc lợi xã hội Nguyễn Xuân Phong, CIA đã cố vấn cho Thiệu - Kỳ một danh mục các gợi ý chính sách để vận động tranh cử; đồng thời Bộ trưởng Phong lãnh nhiệm vụ ngầm đẩy mạnh quảng bá cho Thiệu - Kỳ.

Để thủ chắc phần thắng, CIA cũng yêu cầu Thủ tướng Kỳ duyệt chi 5 triệu đồng bạc lấy từ "quỹ đen" để vận động tôn giáo - chính trị. CIA còn không ngần ngại chấp nhận đề xuất của Phong là sử dụng công cụ sức mạnh của tướng Nguyễn Ngọc Loan ở những khu vực trọng yếu, những vùng cử tri không biết và không muốn theo ai để dồn lá phiếu cho Thiệu - Kỳ. Rồi thì những phàn nàn về gian lận và "chơi xấu" trong vận động tranh cử cũng rộ lên.

Những trò tung tiền tài trợ của CIA để mua lá phiếu... đã được thừa nhận và cũng chẳng có ai xử lý, trong khi Nguyễn Cao Kỳ không chịu từ chức Thủ tướng.

Gần đến ngày bầu cử, liên danh dân sự do Trần Văn Hương đứng đầu dần dần suy yếu do không đủ phương tiện và tài chính để đấu với liên danh Thiệu - Kỳ, từ đó tạo thuận lợi cho liên danh Thiệu - Kỳ giành chiến thắng áp đảo trong ngày bầu cử 3/9.

Sau đó, được Hội đồng lập pháp lâm thời (trước bầu cử Hạ viện tháng 12/1967) phê chuẩn kết quả bầu cử, Thiệu - Kỳ đã tuyên thệ nhậm chức vào ngày 31/10/1967.