Page 1 sur 2
|
HÆ¡n ba mÆ°Æ¡i năm đã trôi qua kể từ khi cuá»™c Kháng chiến chống Mỹ của nhân dân Việt Nam kết thúc bằng thắng lợi của nhân dân Việt Nam, nhÆ°ng những cuá»™c thảo luáºn vá» giai Ä‘oạn lịch sá» quan trá»ng nà y vẫn tiếp diá»…n. Má»™t trong những ná»™i dung của các cuá»™c thảo luáºn đó là mối quan hệ giữa Việt Nam vá»›i các nÆ°á»›c đồng minh, đặc biệt là vá»›i Liên Xô. Theo đánh giá của má»™t số há»c giả nÆ°á»›c ngoà i, nhìn chung sá»± giúp đỡ của Liên Xô đối vá»›i Việt Nam trong giai Ä‘oạn kháng chiến chống Mỹ thể hiện má»™t số khÃa cạnh chủ yếu sau đây. Thứ nhất, mặc dù giúp đỡ Việt Nam, Liên Xô vẫn không muốn “hy sinh†chiến lược hoà dịu của há» trong quan hệ vá»›i Hoa Kỳ. Thứ hai, Liên Xô sẵn sà ng đáp ứng tất cả nhu cầu cần thiết của Việt Nam nhằm chống lại sá»± tấn công ngà y má»™t mở rá»™ng và ác liệt của đế quốc Mỹ. Thứ ba, Liên Xô mong muốn thá»±c hiện Ä‘Ã m phán để chấm dứt cuá»™c chiến hÆ¡n là ngà y má»™t dấn sâu và o cuá»™c chiến tranh đó. (1) Nói má»™t cách khác, vá»›i tÆ° cách là thà nh trì của phe XHCN và má»™t cá»±c đối trá»ng vá»›i Mỹ, Liên Xô mong muốn thông qua cuá»™c chiến tranh nà y thá»±c hiện những mục Ä‘Ãch đối ngoại có tÃnh toà n cầu, chiến lược của mình. Thông qua việc khai thác má»™t số tà i liệu trong nÆ°á»›c và nÆ°á»›c ngoà i, bà i viết nà y cố gắng phác hoạ mối quan hệ Việt Nam-Liên Xô trong giai Ä‘oạn từ năm 1954, tức là từ sau khi Hiệp định Geneve được ký kết, Việt Nam tạm thá»i bị chia cắt là m hai miá»n, cho đến khi miá»n Nam được hoà n toà n giải phóng và o năm 1975. Trong giai Ä‘oạn nà y, quan hệ Việt-Xô có thể được chia là m 4 giai Ä‘oạn chÃnh: 1954- cuối những năm 1950; cuối những năm 1950 – mùa thu 1964; mùa thu 1964-1/1973; 1/1973-4/1975. 2. Quan hệ Việt-Xô giai Ä‘oạn 1954-cuối những năm 1950 Trong giai Ä‘oạn đầu, Liên Xô đã hình thà nh quan hệ chÃnh trị toà n diện vá»›i Việt Nam, ủng há»™ chủ trÆ°Æ¡ng và đưá»ng lối khôi phục và xây dá»±ng miá»n Bắc Việt Nam. Tuy nhiên, quan hệ nà y lại không Ä‘áºm Ä‘Ã bằng quan hệ vá»›i các nÆ°á»›c khác. Và dụ ngà y 3/2/1950, Liên Xô má»›i đặt quan hệ ngoại giao vá»›i Inđônêxia (sau Việt Nam 3 ngà y), song tháng 1/1953 Liên Xô đã cỠđại sứ Ä‘i Giacacta, trong khi đó mãi đến gần 2 năm sau tức là ngà y 4/11/1954, Liên Xô má»›i cá» Lavraschev - đại sứ đầu tiên của Liên Xô đến Hà Ná»™i. ch Tổng bà thÆ° Khrushev và Boulganin đã Ä‘i thăm Ấn Äá»™, Miến Äiện và Apganistan và o tháng12/1955 và đã 2 lần Ä‘i thăm Trung Quốc (và o tháng 8/1958 và tháng 10/1959), song không há» Ä‘i thăm Việt Nam. Äoà n đại biểu xô viết tối cao Liên Xô do chủ tịch Vôrôsilốp dẫn đầu Ä‘i thăm Inđônêxia trÆ°á»›c rồi má»›i đến Việt Nam (tháng 5/1957). Bá»™ trưởng quốc phòng Liên Xô cÅ©ng đã Ä‘i thăm Ấn Äá»™ và Miến Äiện (2/1957), song vẫn không Ä‘i thăm Việt Nam. Há»™i hữu nghị Việt Xô được thà nh láºp từ tháng 3/1950, nhÆ°ng há»™i hữu nghị Xô Việt mãi đến ngà y 31/7/1958 má»›i được thà nh láºp. (2) Vá» kinh tế, biểu hiện cụ thể là Liên Xô đã giúp Việt Nam thá»±c hiện kế hoạch 3 năm khôi phục kinh tế 1955-1957 và kế hoạch 3 năm phát triển kinh tế và văn hoá 1958-1960. Theo Hiệp định ký ngà y 18/7/1955, Liên Xô đã viện trợ không hoà n lại cho Việt Nam 40 triệu rúp để xây dá»±ng và khôi phục 146 xà nghiệp công trình công nghiệp và cÆ¡ quan thuá»™c các ngà nh cÆ¡ khÃ, than, Ä‘iện lá»±c và công nghiệp nhẹ. Tháng 3/1959, Liên Xô cho Việt Nam vay 100 triệu giúp để thá»±c hiện kế hoạch 3 năm phát triển kinh tế nói trên. Ngoà i ra, Liên Xô còn giúp Việt Nam xây dá»±ng 21 Ä‘Ã i khà tượng thuá»· văn, 156 trạm thuá»· văn các cấp, cho Việt Nam vay 350 triệu rúp để mua trang thiết bị máy móc và xây dá»±ng má»™t số nông trÆ°á»ng, trông cây nhiệt Ä‘á»›i theo hiệp định 14/6/1960. Trong thá»i gian từ 1955-1960, Liên Xô đã cá» 1547 chuyên gia các ngà nh sang công tác tại Việt Nam và nháºn 420 thá»±c táºp sinh và 1267 sinh viên Vịêt Nam sang há»c táºp tại Liên Xô. Tuy nhiên sá»± giúp đỡ của Liên Xô cho Việt Nam so vá»›i các nÆ°á»›c không phải XHCN ở châu à là khá khiêm tốn. (3) Tuy nhiên, trong thái Ä‘á»™ của Liên Xô đối vá»›i cuá»™c kháng chiến chống Mỹ có má»™t số biểu hiện sau đây: Thứ nhất, Liên Xô chủ trÆ°Æ¡ng giữ nguyên trạng ở miá»n Nam và chủ trÆ°Æ¡ng hoà bình để thi hà nh hiệp định Geneve. Liên Xô muốn Việt Nam phấn đấu già nh thắng lợi trong xây dá»±ng miá»n Bắc để Ä‘á»™ng viên và thúc đẩy đấu tranh chÃnh trị ở miá»n Nam, giải quyết vấn Ä‘á» miá»n Nam bằng thÆ°Æ¡ng lượng, bằng con Ä‘Æ°á»ng hoà bình. Do váºy Liên Xô Ãt Ä‘á» cáºp đến đấu tranh vÅ© trang và đấu tranh chÃnh trị ở miá»n Nam. Các phÆ°Æ¡ng tiện thông tin đại chúng của Liên Xô rất Ãt Ä‘Æ°a tin vá» thắng lợi quân sá»± của nhân dân miá»n Nam và cÅ©ng không lên án thẳng chÃnh quyá»n Mỹ trong các hoạt Ä‘á»™ng ở miá»n Nam. Lý do Liên Xô có thái Ä‘á»™ trên đây theo Äảng Lao Ä‘á»™ng Việt Nam là sau khi Stalin mất, Khrushev lên thay đã Ä‘i và o con Ä‘Æ°á»ng xét lại. Năm 1956, tại Äại há»™i lần thứ XX, Äảng Cá»™ng sản Liên Xô đã Ä‘Æ°a ra Ä‘Æ°á»ng lối “cùng tồn tại hoà bìnhâ€, “quá Ä‘á»™ hoà bìnhâ€, “thi Ä‘ua hoà bình†và chÆ°Æ¡ng trình đầy tham vá»ng “đuổi kịp và vượt Mỹ†vá» sản xuất sản phẩm tÃnh theo đầu ngÆ°á»i trong thưòi gian ngắn nhấtâ€. Vì mục tiêu và lợi Ãch của mình, Liên Xô chủ trÆ°Æ¡ng hoà hoãn vá»›i chủ nghÄ©a đế quốc nhất là đế quốc Mỹ, coi đó là nhiệm vụ chiến lược hà ng đầu, nhằm tranh thủ vốn và kỹ thuáºt của Mỹ và Tây phÆ°Æ¡ng và giữ nguyên trạng của châu Âu để tạo ra những Ä‘iá»u kiện quốc tế thuáºn lợi cho xây dá»±ng CNXH ở Liên Xô. Liên Xô e ngại phong trà o giải phóng dân tá»™c sẽ nhÆ° “đốm lá»a cháy rừngâ€, cản trở hoà hoãn, ảnh hưởng đến mục tiêu chiến lược của Liên Xô. Thứ hai, do trá»ng tâm chiến lược má»›i của Liên Xô là nhằm củng cố khối XHCN ở Äông Âu, mà biểu hiện rõ nhất là vịec thà nh láºp khối SEV năm 1949 và tổ chức Hiệp Æ°á»›c Varsava 1955, đòi các nÆ°á»›c đế quốc giữ nguyên trạng châu Âu, thá»±c hiện hoà hoãn Äông-Tây, đẩy lùi chiến tranh lạnh, nên Liên Xô tránh những đối đầu căng thẳng vá»›i Mỹ và các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Tây. Cần nói thêm là yếu tố Trung Quốc cÅ©ng đóng má»™t vai trò quan trá»ng trong mối quan hệ giữa Việt Nam và Liên Xô. Sau Há»™i nghị Geneve, uy tÃn của Trung Quốc tăng cao trên trÆ°á»ng quốc tế. Trung Quốc đã bắt đầu mở rá»™ng ảnh hưởng, táºp hợp lá»±c lượng ở châu à và châu Phi, đặc biệt là ở Äông Nam à và Nam Ã. Äiá»u đó thể hiện trong vai trò của Trung Quốc ở Há»™i nghị Băngdung (Inđônêxia 1955), gạt bỠảnh hưởng của Liên Xô. Trung Quốc cÅ©ng tìm cách hạn chế ảnh hưởng của Liên Xô trong khu vá»±c thông qua vấn Ä‘á» Việt Nam, tránh gây căng thẳng vá»›i Mỹ. Tuy nhiên, trong giai Ä‘oạn nà y, mâu thuẫn Xô-Trung chÆ°a bá»™c lá»™ công khai, nên quan hệ Việt-Xô vẫn giữ được ở mức Ä‘á»™ bình thÆ°á»ng. 3. Quan hệ Việt-Xô giai Ä‘oạn cuối những năm 1950-10/1964 Trong giai Ä‘oạn tiếp theo từ cuối những năm 1950 đến tháng 10/1964, quan hệ Việt-Xô diá»…n ra trong bối cảnh má»›i. Äây là giai Ä‘oạn Ä‘Æ°á»ng lối cách mạng Việt Nam có sá»± thay đổi. Trong thá»i gian nà y, Việt Nam chủ trÆ°Æ¡ng “tăng cÆ°á»ng Ä‘oà n kết toà n dân, kiên quyết đấu tranh giữ vững hoà bình, đẩy mạnh cách mạng XHCN ở miá»n Bắc, đồng thá»i đẩy mạnh cách mạng dân tá»™c dân chủ nhân dân ở miá»n Nam, thá»±c hiện thống nhất nÆ°á»›c nhà trên cÆ¡ sở Ä‘á»™c láºp, dân chủ và già u mạnh, thiết thá»±c góp phần tăng cÆ°á»ng phe XHCN và bảo vệ hoà bình ở Äông Nam à và trên thế giá»›i.†(4) Thái Ä‘á»™ và sá»± giúp đỡ của Liên Xô được biểu hiện trên má»™t số khÃa cạnh sau. Äể giúp Việt Nam thá»±c hiện kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1961-1965), Liên Xô đã cho Việt Nam vay 430 triệu rúp theo hiệp định 23/12/1960 vá»›i những Ä‘iá»u kiện Æ°u đãi. Ngoà i ra, Liên Xô cÅ©ng cho Việt Nam vay 350 triệu rúp để phát triển các nông trÆ°á»ng trồng cây nhiệt Ä‘á»›i theo hiệp định 14/6/1960. Ngoà i ra, Liên Xô còn viện trợ cho Việt Nam 20 triệu rúp để chống sốt rét trong những năm 1961-1965. Vá»›i sá»± giúp đỡ của Liên Xô, Việt Nam đã hoà n thà nh cải tạo và xây dá»±ng 90 xà nghiệp và công trình các loại trong đó có 43 công trình công nghiệp, đáng kể là má»™t số nhà máy Ä‘iện có tổng công suất là 71.300 kw, các công trình khai khoáng nhÆ° má» thiếc TÄ©nh Túc, má» apatit Là o Cai, nhà máy cÆ¡ khà Hà Ná»™i, nhà máy supe phốt phát Lâm Thao, nhà máy chè Phú Thá», nhà máy cá há»™p Hải Phòng, TrÆ°á»ng Äại há»c Bách Khoa, TrÆ°á»ng Äại há»c Nông Nghiệp I Hà Ná»™i. Tuy nhiên, trong suốt giai Ä‘oạn nà y, Liên Xô không cá» bất cứ Ä‘oà n cán bá»™ cao cấp nà o sang thăm Việt Nam. Äoà n lá»›n nhất cÅ©ng chỉ do Uá»· viên Bá»™ chÃnh trị, Bà thÆ° trung Æ°Æ¡ng Äảng Mukhidinop dẫn đầu sang dá»± Äại há»™i lần thứ III Äảng Lao Ä‘á»™ng Việt Nam. Năm 1960, Hồ Chủ Tịch đã má»i Khrushop sang thăm Việt Nam, nhÆ°ng Khrushop đã không sang, trong khi đó lại Ä‘i thăm Inđônêxia, Ấn Äá»™, Miến Äiện và Apganixtan và o tháng 2 và 3/1960. Liên Xô chỉ cá» Ä‘oà n quan sá»± cấp thấp do Äại tÆ°á»›ng Patov, Phó Tổng tham mÆ°u trưởng, dẫn đầu sang thăm Việt Nam, trong khi đó cả bá»™ trưởng quốc phòng, tÆ° lệnh không quân lẫn tÆ° lệnh hải quân đã lần lượt Ä‘i thăm Inđônêxia và o tháng 3/1963. (5) Thái Ä‘á»™ của Liên Xô đối vá»›i Việt Nam xấu hẳn Ä‘i kể từ giữa năm 1963, sau khi Việt Nam công khai phát biểu má»™t số quan Ä‘iểm vá» các vấn Ä‘á» quốc tế và sau khi Chủ tịch LÆ°u Thiếu Kỳ thăm Việt Nam và o tháng 5/1963. Thái Ä‘á»™ đó được biểu hiện rõ nét trong các bức thÆ° của Trung Æ°Æ¡ng Äảng Cá»™ng sản liên Xô gá»i Trung Æ°Æ¡ng Äảng Lao Äá»™ng Việt Nam ngà y 28/11/1963 và nhất là lá thÆ° ngà y 6/7/1964. Bức thÆ° đó viết: “Trong thá»i gian gần đây, má»™t số hoạt Ä‘á»™ng của các đồng chà trong trung Æ°Æ¡ng đảng lao Ä‘á»™ng Việt Nam đã là m cho chúng tôi nghi ngại và phiá»n lòng vì những hà nh Ä‘á»™ng đó rõ rà ng Ä‘i ngược lại những lá»i tuyên bố của các đại biểu Việt Nam vá» tình hữu nghị Xô Việt...má»™t chiến dịch không thân thiện chống Liên Xô gần đây được tiến hà nh ngà y cà ng rá»™ng rãi và tÃch cá»±c tại nÆ°á»›c VNDCCH...trong các há»™i nghị bà máºt của Äảng và trong nhân dân đã phổ biến rá»™ng rãi đủ Ä‘iá»u bịa đặt nhằm reo rắc sá»± hoà i nghi đối vá»›i đất nÆ°á»›c của Lênin, khêu lên tình cảm không tốt đẹp đối vá»›i đất nÆ°á»›c của Lênin...phải chăng những sá»± kiện kể trên...Ä‘ang gây thiệt hại lá»›n lao cho mối tình hữu nghị Xô-Việt...chúng tôi mong muốn má»™t cách chÃnh đáng rằng hữu nghị thì phải được đáp lại bằng hữu nghị.†(6) Äối vá»›i nhiệm vụ đẩy mạnh cách mạng dân tá»™c dân chủ nhân dân ở Miá»n Nam Việt Nam, thái Ä‘á»™ của Liên Xô cÅ©ng có những biểu hiện tiêu cá»±c. CÅ©ng nhÆ° giai Ä‘oạn trÆ°á»›c, Liên Xô chủ trÆ°Æ¡ng giải quyết vấn Ä‘á» miá»n Nam Việt Nam bằng phÆ°Æ¡ng pháp hoà bình, không muốn Việt Nam phát Ä‘á»™ng cuá»™c đấu tranh vÅ© trang ở miá»n Nam Việt Nam, chỉ muốn Việt Nam táºp trung sức lá»±c xây dá»±ng CNXH ở miá»n Bắc và bằng cách đó tác Ä‘á»™ng và o diá»…n biến của tình hình miá»n Nam. Vì váºy, ngà y 25/2/1963, Trung Æ°Æ¡ng Äảng cá»™ng sản Liên Xô đã khuyên Việt Nam nên lợi dụng Ä‘á» nghị của chÃnh quyá»n Kennedy vá» thÆ°Æ¡ng lượng nhằm “trung láºp hoá†Việt Nam để phục vụ cho việc củng cố vị trà của nÆ°á»›c VNDCCH, tạo Ä‘iá»u kiện thuáºn lợi cho cuá»™c đấu tranh của các lá»±c lượng yêu nÆ°á»›c miá»n Nam Việt Nam, đồng thá»i giúp thủ tiêu lò lá»a căng thẳng ở Äong Nam Ã. Vì thế, Liên Xô viện trợ rất Ãt vÅ© khà cho cuá»™c đấu tranh quân sá»± ở miá»n Nam. Tháng 9/1962, khi đồng chà Văn Tiến DÅ©ng sang Liên Xô Ä‘á» nghị tăng cÆ°á»ng viện trợ quân sá»±, Liên Xô chỉ nháºn giúp vá»›i số lượng rất Ãt. Ngà y 28/1/1963, Äại sứ Liên Xô tại Hà Ná»™i Tovmasyan đã được Trung Æ°Æ¡ng đảng cá»™ng sản Liên Xô uá»· nhiệm đến gặp thủ tÆ°á»›ng Phạm Văn Äồng nhấn mạnh chỉ viện trợ kinh tế cho miá»n Nam thôi. (7) Liên Xô cÅ©ng đón tiếp má»™t cách lạnh nhạt các đại diện của Mặt tráºn DTGPMNVN. Liên Xô cÅ©ng phản á»ng yếu á»›t trÆ°á»›c việc Mỹ dùng không quân tấn công miá»n Bắc ngà y 5/8 và 18/9/1964. Äặc biệt, Liên Xô đã tìm cách thoái thác nghÄ©a vụ đồng chủ tịch cả hai Há»™i nghị Geneve vá» Là o và Äông DÆ°Æ¡ng thể hiện trong thÆ° của Bá»™ ngoại giao Liên Xô ngà y 27/7 và 17/8/1964. Äặc biệt, Liên Xô đã thoả hiệp vá»›i Mỹ vá» vấn Ä‘á» Là o trên cÆ¡ sở ngừng bắn, láºp chÃnh phủ liên hiệp đứng đầu là Phouma. Sở dÄ© liên Xô muốn hợp tác vá»›i Mỹ để giải quyết vấn Ä‘á» Là o là để đánh đổi lấy việc Mỹ chấp nháºn sá»± kiện “bức tÆ°á»ng Berlin†được dá»±ng lên và o ngà y 13/8/1961. ChÃnh trong giai Ä‘oạn nà y, mâu thuẫn Xô-Trung và nhân tố Trung Quốc đã trở thà nh trở ngại lá»›n cho sá»± phát triển quan hệ Việt-Xô. Äiá»u nà y được biểu hiện rõ rệt qua những hà nh Ä‘á»™ng và thái Ä‘á»™ của Liên Xô đối vá»›i Việt Nam. Trong thá»i gian từ 1960-1964, Trung Æ°Æ¡ng Äảng Lao Ä‘á»™ng Việt Nam đã nháºn được khoảng 13 lá thÆ° và các thông báo của Ban chấp hà nh trung Æ°Æ¡ng và Bá»™ chÃnh trị Äảng cá»™ng sản Liên Xô. Phần lá»›n những bức thÆ° và thông báo nà y Ä‘á»u Ä‘á» cáºp đến sá»± bất đồng Xô-Trung, Ä‘á» nghị há»™i Ä‘Ã m hai đảng Xô-Việt, phà n nà n lãnh đạo đảng và báo chà Việt Nam phê phán láºp trÆ°á»ng của Äảng cá»™ng sản Liên Xô, phê phán Việt Nam có thái Ä‘á»™ không thân thiện vá»›i chuyên gia Liên Xô ở Việt Nam. Các chuyến viếng thăm của Liên Xô tá»›i Việt Nam do Pônômarinốp, Bà thÆ° trung Æ°Æ¡ng Äảng dẫn đầu và o tháng 2/1962 và đoà n do Andrôpốp, Bà thÆ° trung Æ°Æ¡ng Äảng dẫn đầu và o tháng 1/1963, Ä‘á»u nhằm lôi kéo tranh thủ Việt Nam. (8) Trong lá thÆ° gá»i Trung Æ°Æ¡ng đảng Lao Ä‘á»™ng Việt Nam ngà y 6/7/1964, Trung Æ°Æ¡ng đảng cá»™ng sản Liên Xô đã Ä‘á» nghị Trung Æ°Æ¡ng đảng Lao Ä‘á»™ng Việt Nam phải “thay đổi láºp trÆ°á»ngâ€. Trong bối cảnh bất đồng Xô-Trung bá»™c lá»™ công khai, Liên Xô quan tâm nhiá»u hÆ¡n đến việc tranh thủ các nÆ°á»›c lá»›n khác trong khu vá»±c nhÆ° Inđônêxia, Ấn Äá»™, nhằm tranh già nh ảnh hưởng vá»›i Mỹ và Trung Quốc. Tuy nhiên, Liên Xô đã không cắt quan hệ vá»›i Việt Nam nhÆ° đã là m vá»›i Albani và Trung Quốc vì vị thế của Việt Nam trong ván bà i vá»›i Mỹ. Äây là giai Ä‘oạn xấu nhất trong lịch sá» quan hệ giữa hai nÆ°á»›c.
|