Page 1 of 2
Là má»™t sáng tạo đặc biệt, mang âm hưởng của âm nhạc dân gian Việt Nam, có tÃnh chuyên nghiệp và bác há»c cao, Nhã nhạc cung đình Huế mang má»™t âm Ä‘iệu đặc trÆ°ng, thể hiện phong cách, tâm hồn, bản sắc Việt Nam nói chung và Huế nói riêng. Tháng 11 năm 2003, Nhã nhạc đã được UNESCO ghi tên và o danh mục Các Kiệt tác Di sản phi váºt thể của nhân loại.
Âm nhạc cung đình Việt có nguồn gốc lâu Ä‘á»i trong ná»n văn hoá, lịch sá» của dân tá»™c. Sau thá»i kỳ Bắc thuá»™c kéo dà i hÆ¡n 1000 năm, và o đầu thế ká»· X, Việt Nam bÆ°á»›c và o ká»· nguyên Ä‘á»™c láºp vá»›i sá»± thiết láºp nhà nÆ°á»›c quân chủ, sá»± hình thà nh giai cấp quý tá»™c, từ đó dẫn đến sá»± hình thà nh và phát triển má»™t hình thức sinh hoạt âm nhạc riêng phục vụ cho lá»… nghi của triá»u đình và nhu cầu sinh hoạt của tầng lá»›p quý tá»™c. Từ thá»i nhà Lý (1010- 1225), triá»u đình đã cho thà nh láºp má»™t tổ chức ca múa nhạc cung đình vá»›i quy mô lên đến hÆ¡n 100 ngÆ°á»i. Äược xây dá»±ng trên cÆ¡ sở truyá»n thống văn hóa văn nghệ dân gian lâu Ä‘á»i của ngÆ°á»i Việt cổ, sinh hoạt ca múa nhạc trong cung đình thá»i Lý và sau đó là thá»i Trần (1225 - 1400) đã trở nên khá phong phú vá» các loại hình và bà i bản. Lúc nà y, cuá»™c sống giữa quý tá»™c và dân thÆ°á»ng vẫn khá gần gÅ©i nên các hình thức ca múa nhạc trong cung đình vẫn còn bám rá»… và giữ mối quan hệ khăng khÃt vá»›i dòng âm nhạc dân gian. Mặt khác, các tà i liệu lịch sá» và khảo cổ cho thấy âm nhạc cung đình Việt Nam thá»i kỳ nà y đã chịu má»™t số ảnh hưởng nhất định của hai ná»n văn hóa lân cáºn là Trung Hoa và Chiêm Thà nh. Cà ng vá» sau, sá»± phân hoá giai cấp trong xã há»™i cà ng trở nên rõ rệt, mức Ä‘á»™ chÃnh quy hóa vá» mặt tổ chức trong cung đình Việt Nam ngà y cà ng cao, dẫn đến sá»± phân biệt khắt khe hÆ¡n trong việc sá» dụng các loại dà n nhạc trong cung đình và ngoà i dân gian. DÆ°á»›i thá»i nhà Trần, cùng vá»›i sá»± xuất hiện của Äại nhạc và Tiểu nhạc triá»u đình quy định rõ Äại nhạc chỉ dà nh riêng cho vua, còn hoà ng gia và các quan lá»›n khi nà o có tế lá»… lá»›n má»›i được sá» dụng; và vá»›i Tiểu nhạc thì kẻ trên ngÆ°á»i dÆ°á»›i Ä‘á»u dùng được. Äại nhạc và Tiểu nhạc thá»i kỳ nà y có biên chế nhÆ° sau: Äại nhạc gồm có: trống cÆ¡m, ống kèn, tiểu quản, xáºp xoã, trống lá»›n; Tiểu nhạc gồm có: Ä‘Ã n cầm, Ä‘Ã n tranh, Ä‘Ã n tỳ bà , Ä‘Ã n thất huyá»n, Ä‘Ã n song huyá»n, địch, sái, kèn và quản. BÆ°á»›c sang thế ká»· XV, âm nhạc cung đình Việt có những bÆ°á»›c chuyển biến đáng kể. Thá»i đại nhà Hồ (1400 - 1407) dù tồn tại trong thá»i gian rất ngắn nhÆ°ng cÅ©ng đã tiến hà nh nhiá»u cuá»™c cải cách vá» văn hóa, kinh tế, xã há»™i. Äối vá»›i âm nhạc cung đình, nhà Hồ đã chÃnh thức cho du nháºp Nhã nhạc cùng má»™t số nguyên tắc của nó từ Trung Hoa. Nhã nhạc thá»i kỳ nà y có sá» dụng múa văn và múa võ. Äây được coi là má»™t trong những nguyên tắc của Nhã nhạc. Äến thá»i nhà Lê (1427 - 1788), Nhã nhạc hoà n thiện vá»›i tÆ° cách là má»™t Ä‘iển chế. Thá»i kỳ nà y, Nhã nhạc được phát triển nhÆ° là loại nhạc chÃnh thống, má»™t thứ tà i sản riêng của triá»u đình, đối láºp vá»›i nó là Tục nhạc, tức là dòng âm nhạc dân gian. NhÆ° váºy, trong thá»i kỳ nà y, âm nhạc cung đình Việt đã hình thà nh má»™t dòng âm nhạc chÃnh thống: quốc nhạc cùng song song vá»›i dòng âm nhạc dân gian cùng tồn tại và phát triển. Vá» quy mô tổ chức, âm nhạc cung đình Việt dÆ°á»›i thá»i nhà Lê đã trở nên hoà n thiện và chặt chẽ. Các tổ chức âm nhạc được thà nh láºp, đặt dÆ°á»›i sá»± cai quản của các nhạc quan. Thá»i kỳ nà y, triá»u đình định ra các loại nhạc nhÆ° sau: Giao nhạc, Miếu nhạc, NgÅ© tá»± nhạc, Cứu nháºt nguyệt giao trùng nhạc, Äại triá»u nhạc, ThÆ°á»ng triá»u nhạc, Äại Yến nhạc, Cung trung nhạc phá»ng theo nguyên tắc Nhã nhạc nhà Minh của Trung Hoa. Triá»u đình nhà Lê cho thà nh láºp 2 tổ chức dà n nhạc là ÄÆ°á»ng thượng chi nhạc và ÄÆ°á»ng hạ chi nhạc vá»›i biên chế nhÆ° sau: ÄÆ°á»ng thượng chi nhạc gồm: trống treo lá»›n, Biên khánh, Biên chung, Ä‘Ã n Cầm, Ä‘Ã n Sắt, Sinh, Tiêu, Quản, Thược, Chúc, Ngữ, Huân, Trì; ÄÆ°á»ng hạ chi nhạc gồm có phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng treo, Không hầu, Tỳ Bà , Quản cổ, Quản địch. Tuy nhiên, sang thế ká»· XVI, XVII và đặc biệt và o giai Ä‘oạn cuối triá»u Lê, âm nhạc cung đình dần dần Ä‘i và o suy thoái. Biên chế các dà n nhạc bị thu hẹp, Nhã nhạc và Tục nhạc không còn phân biệt rõ rệt nhÆ° trÆ°á»›c nữa, tháºm chà má»™t số dà n nhạc dân gian còn được Ä‘Æ°a và o chÆ¡i trong cung đình. Khi triá»u đại nhà Nguyá»…n (1802-1945) lên kế vị, tình hình trên được cải thiện. Và o ná»a đầu thế ká»· XIX, tình hình kinh tế, chÃnh trị, xã há»™i ổn định đã tạo Ä‘iá»u kiện cho văn hoá nghệ thuáºt phát triển, đặc biệt dÆ°á»›i triá»u vua Minh Mạng (1820-1840), Thiệu Trị (1841-1847) và Tá»± Äức (1848-1883). Âm nhạc cung đình được nhà vua coi trá»ng và giao cho Bá»™ Lá»… tổ chức nhiá»u loại âm nhạc cung đình. Bấy giá» triá»u đình quy định 7 thể loại âm nhạc: Giao nhạc, Miếu nhạc, NgÅ© tá»± nhạc, Äại Triá»u nhạc, ThÆ°á»ng triá»u nhạc, Yến nhạc, Cung trung nhạc. Sá» dụng trong các loại nhạc nà y là do các quan trong bá»™ Lá»… biên soạn, có ná»™i dung phù hợp vá»›i từng cuá»™c lá»… của triá»u đình. Chẳng hạn, trong lá»… Tế giao, có 10 nhạc chÆ°Æ¡ng mang chữ Thà nh (nghÄ©a là : nên việc, thà nh công, thà nh tá»±u) bao gồm: An thà nh tri chÆ°Æ¡ng (khúc hát cầu mong má»i sá»± được yên ổn và thà nh công) được diá»…n tấu trong lá»… rÆ°á»›c thần vá»; Triệu Thà nh tri chÆ°Æ¡ng (khúc hát cầu mong sá»± khởi đầu tốt đẹp) được diá»…n tấu trong lá»… dâng ngá»c lụa; Äăng thà nh chi chÆ°Æ¡ng (khúc hát cầu mong sá»± dâng hiến thà nh công): lá»… dâng váºt tế (mâm thịt tế); Mỹ thà nh chi trÆ°Æ¡ng (khúc hát cầu mong Ä‘iá»m là nh): à hiến lá»… (tuần rượu thứ hai); VÄ©nh Thà nh chi chÆ°Æ¡ng (khúc hát cầu mong sá»± thà nh công lâu dà i): chung hiến lá»… (tuần rượu thứ ba); Doãn thà nh chi chÆ°Æ¡ng (khúc hát cầu mong sá»± bằng lòng của thần): tấu khi hạ cá»—; Hy thà nh chi chÆ°Æ¡ng (Khúa hát cầu mong thần phù há»™, giúp đỡ): tấu khi tiá»…n thần Ä‘i; Há»±u Thà nh chi chÆ°Æ¡ng (khúc hát cầu mong thần phù há»™, giúp đỡ): tấu khi đốt đồ cúng; Khánh thà nh chi chÆ°Æ¡ng (khúc hát bà y tá» niá»m vui mừng sau sá»± thà nh công của cuá»™c tế lá»…): tấu khi vua vá» cung. Các nhạc chÆ°Æ¡ng được hát lên vá»›i sá»± phụ hoạ của dà n nhạc, cùng sá»± tham gia của múa Bát dáºt (gồm 64 văn sinh và 64 võ sinh), tạo nên má»™t khung cảnh hoà nh tráng, trang trá»ng. TÆ°Æ¡ng tá»±, trong lá»… tế Xã tắc có 7 nhạc chÆ°Æ¡ng mang chữ Hoà (nghÄ©a là sá»± hà i hoà - harmony), tế Lịch đại đế vÆ°Æ¡ng có 6 nhạc chÆ°Æ¡ng mang chữ Huy (nghÄ©a là sá»± tốt là nh), tế văn miếu có 6 nhạc chÆ°Æ¡ng mang chữ Văn (nghÄ©a là có há»c vấn- educated), lá»… Äại triá»u dùng 5 bà i mang chữ Bình (nghÄ©a là sá»± hòa bình- Peace), Lá»… vạn thá» dùng 7 bà i mang chữ Thá» (nghÄ©a là sống lâu- longevity), lá»… Äại Yến dùng 5 bà i mang chữ Phúc (nghÄ©a là may mắn- happiness) vv... Bên cạnh số lượng phong phú các nhạc chÆ°Æ¡ng, có thể nói đây còn là thá»i Ä‘iểm nở rá»™ của các dà n nhạc cung đình. So vá»›i các thá»i đại trÆ°á»›c, triá»u đình Nguyá»…n đã cho bổ sung thêm nhiá»u loại dà n nhạc nhÆ° Nhã nhạc, Huyá»n nhạc, Ti Trúc Tế nhạc, Ty chung, Ty Khánh, Ty Cổ. Biên chế các dà n nhạc cÅ©ng được mở rá»™ng hÆ¡n trÆ°á»›c, má»™t số quy mô rất lá»›n. Cụ thể các dà n nhạc thá»i kỳ nà y có biên chế nhÆ° sau (Theo Ná»™i các triá»u Nguyá»…n, Khâm định Äại Nam Há»™i diá»…n SÆ° lệ giữa thế ká»· XIX): Huyá»n nhạc: gồm 26 nhạc cụ: 1 kiến cổ, 1 bác chung, 1 đặc khánh, 1 bá»™ biên chung, 1bá»™ biên khánh, 1 bác phụ, 1 chúc, 1 trống, 2 Ä‘Ã n Cầm, 2 Ä‘Ã n Sắt, 2 bà i tiêu, 2 tiêu, 2 địch, 2 Sinh, 2 Huân, 2 Trì, 2 Phách bản. Äại nhạc gồm 42 nhạc cụ: 20 trống, 8 minh già , 4 câu giốc (tù và bằng sừng trâu), 4 sa la, 4 tiểu sa, 2 hải loa (tù và bằng ốc biển). Nhã nhạc gồm 8 nhạc cụ: 1 trống bản, 1 tỳ bà , 1 Ä‘Ã n nguyệt, 1 Ä‘Ã n nhị, 2 địch, 1 tam âm, 1 phách tiá»n. Ti trúc tế nhạc: gồm 8 ca sinh và 8 nhạc công. Ty chung- Ty khánh: gồm 6 nhạc công chÆ¡i các nhạc cụ: bác chung, đặc khánh, biên chung, biên khánh. Ty cổ: gồm 7 nhạc công. Nhã nhạc trong truyá»n thống văn hóa của cá»™ng đồng có liên quan (cá»™ng đồng Huế): TrÆ°á»›c khi trở thà nh kinh đô của Việt , Huế đã từng là Thủ phủ của Äà ng Trong (phần đất phÃa của Việt ) trong suốt hÆ¡n 200 năm. Lúc bấy giá», văn hóa Huế vữa kế thừa văn hóa Thăng Long, tiếp thu văn hoá miá»n Trung và bên ngoà i để sáng tạo nên má»™t ná»n văn hóa - văn hóa Phú Xuân. Trong giai Ä‘oạn nà y, giai cấp quý tá»™c đã manh nha hình thà nh, dẫn đến sá»± xuất hiện của má»™t số hình thức ca múa nhạc trong các dinh phủ để phục vụ cho nhu cầu giải trà của giá»›i quý tá»™c. Nhiá»u Ä‘iệu múa cung đình hiện còn nhÆ° Nữ tÆ°á»›ng xuất quân, Äấu chiến thắng Pháºt, Tam Quốc- Tây Du... đã xuất hiện ngay từ thá»i nà y. Nghệ thuáºt Tuồng cÅ©ng được giá»›i quý tá»™c hết sức Æ°a chuá»™ng, trong các dinh phủ đã cho thà nh láºp những Ä‘á»™i diá»…n gồm những diá»…n viên Tuồng chuyên nghiệp. Tình trạng chÃnh quy hoá, chuyên nghiệp hóa ngà y cà ng cao nà y đã tạo Ä‘iá»u kiện thuáºn lợi cho việc thà nh láºp hình thức âm nhạc cung đình Huế và o đầu thế ká»· XIX, khi Huế trở thà nh kinh đô của toà n bá»™ lãnh thổ Việt Nam dÆ°á»›i thá»i nhà Nguyá»…n.
|