Bản Tuyên ngôn Độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc ngày 2.9.1945 tại quảng trường Ba Đình (HN), là sự kết tinh những phẩm giá cao quý nhất của dân tộc VN trong lịch sử  hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, trở thành một áng văn lập quốc vĩ đại, mở ra kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội của nước ta.

Toàn cảnh quảng trường Ba Đình (Hà Nội) ngày 2.9.1945.

Mở đầu bản Tuyên ngôn Độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trích dẫn lời bất hủ trong Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mỹ: "Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hoá cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc".

Người còn trích dẫn Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền năm 1791 của nước Pháp: "Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi, và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi". Việc trân trọng viện dẫn những tinh hoa trong hai cuộc cách mạng tiêu biểu của nước Pháp và nước Mỹ thể hiện tính nhân văn cao cả và cử chỉ ngoại giao rất tinh tế, sắc bén của chủ nhân một quốc gia vừa giành được độc lập; đồng thời thể hiện tính chủ động cách mạng, tầm nhìn chiến lược của lãnh tụ Hồ Chí Minh trong bối cảnh các loại kẻ thù đang lăm le tìm cách quay trở lại độc chiếm Đông Dương, xâm lược Việt Nam một lần nữa.

Bằng những lập luận sắc bén và đanh thép dựa trên cơ sở pháp lý quốc tế, bản Tuyên ngôn Độc lập đã đặt cả chủ nghĩa thực dân cũ và mới vào tư thế của những kẻ can thiệp và xâm lược, nếu chúng mượn cớ danh nghĩa quân Đồng minh để hòng thôn tính đất nước ta. Vì vậy, Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 thực sự là văn kiện mẫu mực về nghệ thuật phân hoá, cô lập kẻ thù để nhằm loại bỏ từng kẻ thù nguy hiểm trực tiếp và trước mắt của cách mạng.

Bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2.9.1945 còn là sự kết tinh truyền thống đại nghĩa, tinh thần hoà hiếu của dân tộc Việt Nam. Sự thật được Tuyên ngôn Độc lập nêu rõ trong hơn 80 năm thực dân Pháp đô hộ nước ta, chúng đã "bóc lột dân ta đến tận xương tuỷ"; rồi chúng lại "bán" nước ta cho phátxít Nhật, làm cho nhân dân ta rơi vào thảm cảnh "một cổ hai tròng".

Thế nhưng, khi thực dân Pháp thất thế và rút chạy, toàn dân Việt Nam vẫn nén căm thù, nêu cao truyền thống đại nghĩa với lòng độ lượng, khoan dung, cứu giúp cho nhiều người Pháp và tài sản của họ thoát khỏi nanh vuốt của phátxít Nhật. Đối với nước Mỹ, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã làm hết sức mình để xây đắp nền móng quan hệ hữu nghị giữa hai quốc gia, dân tộc.

Một chi tiết lịch sử rất lý thú khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cho đại diện của quân đội Mỹ ở Hà Nội là thiếu tá L.A Pátti được xem trước bản Tuyên ngôn Độc lập mà Người sẽ đọc tại cuộc míttinh lớn ở Hà Nội, khiến cho viên tình báo này hết sức ngạc nhiên và khâm phục.

Rõ ràng, ngay khi đất nước ta vừa giành được độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta rất mong muốn xây dựng mối quan hệ thân thiện giữa Việt Nam với các nước trên thế giới, trong đó có các nước Mỹ và nước Pháp. Song rất tiếc cơ hội lịch sử mở ra lúc đó đã bị chính phủ đương thời ở nước Mỹ và nước Pháp bỏ qua, đúng vào thời điểm nhân dân Việt Nam đang sát cánh cùng phe Đồng minh để loại trừ chủ nghĩa phátxít tàn bạo trên thế giới.

Như vậy, tiếp theo "Hịch tướng sĩ" của Trần Hưng Đạo, "Bình Ngô đại cáo" của Nguyễn Trãi, thì bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 đã trở thành một áng hùng văn bất hủ của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ XX. Giá trị của bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 luôn trường tồn cùng với sự phát triển đi lên của dân tộc trên con đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá, vì mục tiêu "Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh".

Thạc sĩ Nguyễn Đức Thắng

(Viện Khoa học xã hội nhân văn quân sự - Bộ Quốc phòng)

http://www.anninhthudo.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=7888&ChannelID=35