Chủ Nháºt, 21/06/2009, 17:05
TP - Từ thà nh phố Quy NhÆ¡n (Bình Äịnh) chạy dá»c Quốc lá»™ 1A hÆ¡n 25 km theo hÆ°á»›ng Tây - Bắc, rẽ tiếp gần chục cây số Ä‘Æ°á»ng là ng, chúng tôi tìm vá» di tÃch Thà nh Hoà ng Äế tá»a lạc trên địa pháºn các xã Äáºp Äá, NhÆ¡n Háºu (huyện An NhÆ¡n). Tuy nhiên, kinh đô của chÃnh quyá»n trung Æ°Æ¡ng phong trà o Tây SÆ¡n ngà y nà o giá» chỉ còn sót lại những di váºt Ãt á»i, hoang tà n Ä‘ang trÆ¡ gan cùng tuế nguyệt...
|
TÆ°á»ng bao Tá» Cấm Thà nh - Thà nh Hoà ng Äế giá» chỉ còn những đống đổ nát
|
Tòa thà nh sầm uất nhiá»u triá»u đại Sáng sá»›m, cụ Trần Äức Tâm (66 tuổi, thôn Nam Tân, xã NhÆ¡n Háºu) lại bắt đầu công việc của mình. KÃnh cẩn thắp nén hÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c bệ thỠở lầu Bát Giác, cụ dạo má»™t vòng, cặm cụi cắt vệt cá» dà i, má»c nham nhở ở khu Tá» Cấm Thà nh. Cả chục năm nay, cụ gắn bó vá»›i công việc trông coi, bảo vệ Thà nh Hoà ng Äế, ngủ đêm luôn tại lầu Bát Giác. Cẩn tháºn lấy xấp tà i liệu bá»c trong túi nilon, đôi mắt mỠđục của cụ cố dõi theo từng dòng chữ, thoảng niá»m tiếc nuối vá» kinh đô triá»u đại Tây SÆ¡n hoà nh tráng ngà y nà o. Nhìn vị thế đắc địa, giữa dải đất bằng phẳng, được bao phủ xung quanh bởi những dãy núi tráºp trùng, cÅ©ng dá»… hiểu vì sao Thà nh Hoà ng Äế từng là đại bản doanh của cuá»™c khởi nghÄ©a Tây SÆ¡n và từ năm 1786 - 1793, nó trở thà nh kinh đô của chÃnh quyá»n trung Æ°Æ¡ng Hoà ng đế Thái Äức - Nguyá»…n Nhạc. Tiá»n thân của Thà nh Hoà ng Äế từng là kinh thà nh Vijaya - Äế đô của vÆ°Æ¡ng quốc Chămpa (thế ká»· XV), mà trong các tà i liệu lịch sá» thÆ°á»ng được phiên âm là Äồ Bà n, Chà Bà n, Trà Bà n… Và o thá»i hoà ng kim, Vijaya là má»™t tòa thà nh nguy nga, tráng lệ. Theo sách “Việt sá» lược†từng có Ä‘oạn ghi rằng: “Và o khoảng năm 1069, khi vua Lý Thánh Tông chiếm được thà nh đã sai kiểm tất cả các nhà trong và ngoà i thà nh, cả thảy có tá»›i 2.560 khuâ€. Năm 1471, vua Lê Thánh Tông mang đại binh và o đánh chiếm kinh đô Äồ Bà n và cả châu Vijaya, đổi thà nh phủ Hoà i NhÆ¡n trá»±c thuá»™c Quảng Nam thừa tuyên của nÆ°á»›c Äại Việt. HÆ¡n ba thế ká»· sau, đến năm 1775, Nguyá»…n Nhạc bắt đầu cho xây dá»±ng lại và mở rá»™ng thêm vá» quy mô của thà nh để là m sở chỉ huy của nghÄ©a quân Tây SÆ¡n và gá»i tên là Thà nh Hoà ng Äế và o năm 1778. Từ đây, các lãnh tụ tối cao của quân Ä‘á»™i Tây SÆ¡n đứng đầu là Nguyá»…n Nhạc đã lãnh đạo cuá»™c chiến đấu nhằm ngăn chặn quân Trịnh ở mặt Bắc và táºp trung lá»±c lượng tiêu diệt quân Nguyá»…n ở phÃa Nam. Bằng má»™t loạt cuá»™c tiến công liên tiếp, quân Tây SÆ¡n đã láºt đổ chúa Nguyá»…n ở Äà ng Trong. Từ năm 1785, quân Tây SÆ¡n do Nguyá»…n Huệ chỉ huy, xuất phát từ Thà nh Hoà ng Äế, vượt biển và o Gia Äịnh đánh tan 5 vạn quân Xiêm, thống nhất quốc gia. Má»™t thá»i binh Ä‘ao
|
Cụ Tâm cắt cỠbên khu TỠCấm Thà nh
|
Dẫn chúng tôi ra sau lầu Bát Giác, thắp nén nhang trÆ°á»›c má»™ Võ Tánh, lão nông Trần Äức Tâm kể: “Võ Tánh được Gia Long truy phong và chôn cất ngay tại thà nh- nÆ¡i diá»…n ra tráºn đấu quyết liệt nhất giữa quân Ä‘á»™i Tây SÆ¡n và Nguyá»…n Ãnh. Thà nh Hoà ng Äế cÅ©ng suy tà n từ những cuá»™c binh biến đóâ€. Năm 1799, tÆ°á»›ng của Nguyá»…n Phúc Ãnh là Võ Tánh đánh chiếm được thà nh. Äể ghi dấu sá»± kiện nà y, Nguyá»…n Ãnh cho đổi tên thà nh là Bình Äịnh và sai Võ Tánh cùng Ngô Tùng Châu ở lại trấn giữ. Mùa đông cuối năm đó, hai tÆ°á»›ng nhà Tây SÆ¡n là Trần Quang Diệu và Võ Văn DÅ©ng Ä‘em quân vây đánh thà nh Bình Äịnh ròng rã suốt 2 năm trá»i. Biết không giữ nổi thà nh, Ngô Tùng Châu uống thuốc tá»± vẫn, Võ Tánh viết thÆ° cho Trần Quang Diệu xin tha cho các tÆ°á»›ng sỹ của mình và lên lầu Bát Giác tá»± thiêu.
"Hiện Sở Ä‘ang phối hợp cùng Viện thiết kế khoa há»c miá»n Trung (Bá»™ VH - TT - DL) để quy hoạch thiết kế di tÃch Thà nh Hoà ng Äế, tiến tá»›i tổ chức các buổi há»™i thảo khoa há»c, trình các cấp ngà nh phê duyệt má»›i có thế trùng tu..." - Ông Văn Trá»ng Hùng Giám đốc Sở VH - TT - DL tỉnh Bình Äịnh |
Â
Â
Â
Â
Trong cuốn “Võ Nhân Bình Äịnh†kể lại rằng: “Võ Tánh sai chất củi khô nÆ¡i lầu Bát Giác và rải thuốc súng chung quanh lầu. Nghe tin ông sắp tuẫn tiết, ngÆ°á»i ái thiếp và vị lão bá»™c xin được chết theo. Ông không cho. Hai ngÆ°á»i đợi ông lên lầu rồi lấy dây tá»± trói mình và o cá»™t lầu chung vá»›i củi…â€. Cảm Ä‘á»™ng trÆ°á»›c lòng can đảm của Võ Tánh, Trần Quang Diệu sau khi chiếm lại được thà nh đã cho an táng tá» tế và tha hết quân Nguyá»…n. Năm 1802, triá»u đại Tây SÆ¡n sụp đổ, sứ mệnh của ngôi thà nh nà y cÅ©ng kết thúc. Nhà Nguyá»…n trung hÆ°ng, vua Gia Long truy phong Võ Tánh là Hoà i Quốc Công, Ngô Tùng Châu là Hòa Quáºn Công, cho dá»±ng Ä‘á»n tại nÆ¡i tuẫn tiết để thá» cúng, lấy tên là Bát Giác Lầu Từ. Äồng thá»i áp dụng chÃnh sách trả thù tà n bạo, xoá sạch những gì nhà Tây SÆ¡n đã xây dá»±ng. Năm 1813, nhà Nguyá»…n phá Thà nh Hoà ng Äế của nhà Tây SÆ¡n để lấy đá ong và o xây thà nh Bình Äịnh (ở thôn Kim Châu, thị trấn Bình Äịnh) và thà nh hoang phế từ thá»i đó cho đến nay. Tuế nguyệt trÆ¡ gan... Bao bá»c Tá» thà nh bây giá» chỉ còn những mảng đá ong rã rá»i, những móng tÆ°á»ng nằm khuất lấp dÆ°á»›i đám cá» xanh được bao bá»c bằng hà ng rà o thép B40. Bên trong là những cá»™t cá», lầu Bát Giác (nÆ¡i có má»™ Võ Tánh), miếu mạo, nghê đá, sÆ° tá», 2 hồ bán nguyệt, hồ Trái Tim, hòn giả sÆ¡n, giếng nÆ°á»›c, tượng vÅ© nữ,… Ä‘ang nằm lăn lóc, sứt mẻ khắp nÆ¡i, lâu ngà y không được chăm sóc rong rêu phủ đầy. Không Ãt những móng thà nh, gạch, đá... nằm vất vưởng khắp nÆ¡i là dấu vết khai quáºt của các Ä‘oà n khảo cổ Ä‘Ã o lên rồi bỠđó. Tấm mái che tạm khu vá»±c hồ bán nguyệt có chăng chỉ là m phá mất không gian chung và lá»™ rõ sá»± chắp vá của công tác bảo tồn di tÃch. Äá»c lại kết quả khảo tả di tÃch cà ng thấy xót cho Thà nh Hoà ng Äế bây giá». Theo Sở VH - TT - DL tỉnh Bình Äịnh, thà nh có quy mô và o báºc nhất so vá»›i những công trình kiến trúc mà đoà n quân áo vải đã từng xây dá»±ng nhÆ° thà nh Phú Xuân (Huế), Phượng Hoà ng Trung đô (Nghệ An)... và được đánh giá tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i Hoà ng thà nh Thăng Long. Thà nh Hoà ng Äế vốn chia là m ba lá»›p. Thà nh Ngoại có chu vi khoảng 7.400m, mở ra 5 cá»a. Ngoà i ba cá»a Bắc, Äông, Tây, mặt phÃa Nam có hai cá»a: cá»a Vệ hay còn gá»i là cá»a Nam và cá»a Tân Khai (má»›i mở). Thà nh Ná»™i (hay còn gá»i là Hoà ng thà nh) được xây cÅ©ng được xây dá»±ng bằng cách đắp đất, bó đá ong hai mặt. Tá» Cấm Thà nh (hay còn gá»i là Tá» thà nh) là vòng thà nh trong cùng cÅ©ng có cấu trúc hình chữ nháºt, chu vi 600m. Tá» thà nh chỉ mở má»™t cá»a vá» phÃa Nam vá»›i các tên gá»i Nam Lâu, Tam Quan và Quyá»n Bổng. HÆ¡n 2 thế ká»·, đến nay trong lòng kinh thà nh đã là đồng ruá»™ng, là ng mạc nhà cá»a, tÆ°á»ng thà nh ngoại được nhân dân sá» dụng là m Ä‘Æ°á»ng giao thông trong là ng và xây cất nhà cá»a. Chỉ riêng khu vá»±c Tá» Cấm Thà nh là không sá» dụng và o mục Ä‘Ãch thổ cÆ° nhÆ°ng cÅ©ng Ä‘ang xuống cấp nghiêm trá»ng. “Trong những năm kháng chiến, bom đạn không đụng đến, váºy mà trong thá»i bình, thà nh nà y bị bá» hoang đến mức Ä‘au lòng. Ngay cả khi bên Sở Văn hóa (VH- TT - DL) đã tổ chức khai quáºt nhiá»u lần nhÆ°ng rồi cÅ©ng chẳng thấy ai đã Ä‘á»™ng gì đến chuyện trùng tu. Thỉnh thoảng có Ä‘oà n khách ở xa đến Ä‘i dạo má»™t vòng quanh thà nh, và o dâng hÆ°Æ¡ng trong lầu Bát Giác rồi lại ra vá» trong tiếc nuối†- giá»ng cụ Tâm trầm buồn. Cụ Nguyá»…n Quang HÆ°ng (80 tuổi, ở NhÆ¡n Háºu) - ngÆ°á»i cả Ä‘á»i sống gần bên khu di tÃch, không khá»i xót xa: “Cứ để thế nà y, nếu không có má»™t sá»± can thiệp kịp thá»i, má»™t ngà y không xa Thà nh Hoà ng Äế chỉ còn được nhắc đến trong sá» sách. Khi đó ai sẽ là ngÆ°á»i có lá»—i vá»›i tiá»n nhân, vá»›i háºu thế?â€.
Từ năm 1982, Thà nh Hoà ng Äế đã được Bá»™ Văn hóa thông tin (nay là bá»™ VH- TT - DL) xếp hạng di tÃch lịch sá» - văn hoá cấp quốc gia. Theo Sở VH - TT - DL, khu vá»±c Tá» Cấm Thà nh xuống cấp do quan Ä‘iểm lệch lạc vá» lịch sá», dẫn đến tình trạng chÃnh quyá»n sở tại không bảo vệ và không tôn tạo, tháºm chà ở di tÃch nà y không có bá»™ pháºn bảo vệ. |
Nguyá»…n Huy http://www.tienphong.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=164087&ChannelID=7
|