Môi trÆ°á»ng sinh thái là má»™t mạng lÆ°á»›i chỉnh thể có mối liên quan chặt chẽ vá»›i nhau giữa đất, nÆ°á»›c, không khà và các cÆ¡ thể sống trong phạm vi toà n cầu. Sá»± rối loạn bất ổn định ở má»™t khâu nà o đó trong hệ thống sẽ gây ra háºu quả nghiêm trá»ng. Con ngÆ°á»i và xã há»™i xuất thân từ tá»± nhiên, là má»™t bá»™ pháºn của thiên nhiên. Thông qua quá trình lao Ä‘á»™ng, con ngÆ°á»i khai thác bảo vệ bồi đắp cho thiên nhiên. CÅ©ng qua quá trình đó con ngÆ°á»i xã há»™i dần dần có sá»± đối láºp vá»›i tá»± nhiên.
Sá»± suy thoái vá» môi trÆ°á»ng sinh thái toà n cầu hiện nay được thể hiện rõ nét trong những vấn Ä‘á» sau:
TrÆ°á»›c hết là sá»± suy thoái tầng ozon. Tầng ozon là lá»›p khà (O3) rất dà y bao bá»c lấy trái đất và có tác dụng nhÆ° là má»™t cái đệm bảo vệ trái đất khá»i những tia cá»±c tÃm của mặt trá»i chiếu xuống trái đất. Có thể nói nếu không có tầng ozon thì sá»± sống trên trái đất không tồn tại (tầng ozon đã hấp thụ 99% lượng bức xạ tia cá»±c tÃm của mặt trá»i chiếu xuống trái đất). Tầng ozon bị suy thoái sẽ tác Ä‘á»™ng mạnh đến má»i sinh váºt trên trái, là m tăng thêm các bệnh táºt, là m giảm khả năng miá»…n dịch của con ngÆ°á»i. Cuối năm 1985 các nhà khoa há»c Anh đã phát hiện lổ thủng tầng ozon ở Nam Cá»±c, đến năm 1988 ngÆ°á»i ta lại phát hiện ra lổ thủng ozon ở Bắc Cá»±c… Nguyên nhân gây ra sá»± suy thoái tầng ozon là do các hợp chất cacbon có chứa flo hoặc brôm. Ước tÃnh hà ng năm có khoảng 788.000 tấn CFH3 (Clo-ro Cac-bon) thải và o môi trÆ°á»ng, chất nà y được sá» dụng rá»™ng rãi trong công nghệ đông lạnh và chất dung môi. Vấn Ä‘á» suy giảm tầng ozon đã và đang đụng chạm đến má»™t trong những vấn Ä‘á» nhức nhối và bức xúc nhất của nhân loại - vấn Ä‘á» bệnh táºt trong Ä‘iá»u kiện xã há»™i phát triển. Chẳng hạn ung thÆ° vẫn Ä‘ang được thế giá»›i coi là bệnh nan y. SÆ° suy thoái tầng ozon đã là m cho nhiá»u quốc gia thức tỉnh và lo ngại. Äầu năm 1987, 27 nÆ°á»›c đã ký công Æ°á»›c Viên vá» việc bảo vệ tầng ozon. Những nÆ°á»›c công nghiệp phát triển nhất đã cam kết giảm dần và tiến đến chấm dứt việc sá» dụng, sản xuất và thải bá» các chất gây tác hại cho tầng ozon và o năm 2000. Äó thá»±c sá»± là má»™t quyết định thông minh và nhân đạo. Song cho đến nay sá»± giảm Ä‘á»™ dà y của tầng ozon vẫn là vấn Ä‘á» quan tâm và lo lắng của nhân loại. Háºu quả tiêu cá»±c của hiện tại vẫn chÆ°a thể chấm dứt ngay được.
Thứ hai là hiện tượng “hiệu ứng nhà kÃnhâ€. Trái đất và khà quyển được xem nhÆ° là má»™t nhà kÃnh khổng lồ, trong đó trái đất có nguy cÆ¡ bị đốt nóng lên. Nhiệt Ä‘á»™ của trái đất tăng lên được gá»i là hiện tượng “hiệu ứng nhà kÃnhâ€. Nguyên nhân của hiện tượng nà y là do sá» dụng nhiá»u các nguyên liệu hoá thạch, do sá»± giảm sút diện tÃch rừng xanh …, lượng khà thải Ä‘á»™c CO2, CH4, CFC3.. và o thiên nhiên ngà y cà ng nhiá»u.
Trong thế ká»· nà y, nhiệt Ä‘á»™ của trái đất tăng lên từ 0,30C đến 0,70C so vá»›i thế ká»· trÆ°á»›c. Các nhà khoa há»c dá»± Ä‘oán rằng đến năm 2030 nếu lượng khà CO2 tăng lên hai lần thì nhiệt Ä‘á»™ tăng từ 1,50C đến 4,50C. Khi nồng Ä‘á»™ khà CO2 trong khà quyển tăng lên, má»™t phần nhiệt Ä‘á»™ của trái đất bốc lên gặp khà CO2 sẽ phản chiếu trở lại đốt nóng trái đất. Nhiệt Ä‘á»™ của trái đất tăng lên sẽ là m tan khối lượng khổng lồ ở hai cá»±c và là m cho má»±c nÆ°á»›c biển dâng lên. Má»±c nÆ°á»›c biển dâng lên là nguy cÆ¡ Ä‘e doạ rất nhiá»u quốc gia và đá»i sống của hà ng triệu dân trên thế giá»›i.
Hiện tượng “hiệu ứng nhà kÃnh†gắn liá»n vá»›i má»™t hiện tượng ô nhiá»…m môi trÆ°á»ng khác không kém phần nguy hiểm đó là mÆ°a axÃt. Trong các chất khà thải và o khà quyển, đặc biệt có SO2 và NO2 theo hÆ¡i nÆ°á»›c bốc lên cao, chúng bị oxy hoá và thuá»· phân tạo thà nh axÃt, gặp lạnh mÆ°a xuống đất. MÆ°a axÃt có tác hại rất lá»›n đến các thế hệ sinh thái nông nghiệp, là m giảm năng suất mùa mà ng, có nÆ¡i còn bị mất trắng, là m giảm chất lượng cây trồng và váºt nuôi, phá hoại nặng ná» các cánh rừng ôn Ä‘á»›i phÃa Bắc bán cầu. MÆ°a axÃt còn là m ô nhiá»…m các Ä‘Æ°á»ng ống nứoc uống và nÆ°á»›c sinh hoạt của con ngÆ°á»i và sinh váºt, ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ và tÃnh mạng của con ngÆ°á»i.
Ngoà i ra sá»± suy thoái môi trÆ°á»ng còn thể hiện ở sá»± ô nhiá»…m nguồn nÆ°á»›c sạch. Tổng lượng nÆ°á»›c trên toà n cầu là 1.360 triệu km3, trong đó lượng nÆ°á»›c ngá»t chỉ chiếm trên dÆ°á»›i 3% và con ngÆ°á»i chỉ sá» dụng được khoảng 1% để phục vụ nhu cầu của xã há»™i. Thế nhÆ°ng 1% đó Ä‘ang bị ô nhiá»…m bởi các chất thải trong sinh hoạt, trong sản xuất… NhÆ° các hoá chất dùng trong công nghiệp, thuốc trừ sâu, phân bón hoá há»c dùng trong nông nghiệp…
Nguyên nhân chÃnh dẫn đến má»™t loạt sá»± suy thoái môi trÆ°á»ng sinh thái trên, trÆ°á»›c hết phải kể đến sá»± phát triển của công nghiệp ồ ạt, đặc biệt là các ngà nh công nghiệp gây ô nhiá»…m. Má»—i năm hoạt Ä‘á»™ng sản xuất thải và o không khà 150 triệu tấn khà SO2, 200 triệu tấn CO2, 350.000 tấn CFC3… (Theo Phạm Thà nh Dung – Môi trÆ°á»ng sinh thái, Tạp chà giáo dục lý luáºn số 3-99). Những chất mà những yếu tố khác trong hệ thống, trong chỉnh thể môi trÆ°á»ng sinh thái không thể hấp thụ được, nên đã gây tác hại đến tầng ozon, đến nguồn nÆ°á»›c sạch…
Nguyên nhân thứ hai là tệ nạn phá rừng ngà y cà ng nghiêm trá»ng trên phạm vi toà n cầu. Có thể nói rừng là nÆ°á»›c cho Ä‘á»i sống của thá»±c váºt và cho sản xuất của xã há»™i, là không khà trong là nh, rừng là năng suất mùa mà ng… Rừng đóng vai trò quan trá»ng nhÆ° thế, nhÆ°ng hiện nạy rừng trên thé giá»›i Ä‘ang kêu cứu, cứ má»—i phút trôi qua có tá»›i 21,5 ha rừng nhiệt Ä‘á»›i bị phá huá»·. Sá»± mất mát quá lá»›n của rừng tất yếu dẫn đến nghèo kiệt của đất Ä‘ai và sá»± biến mất dần những sinh váºt quý hiếm, sá»± tăng hà m lượng CO2 trong khà quyển - má»™t trong những chất khà quan trá»ng nhất gây nên “hiệu ứng nhà kÃnhâ€, là m tăng nhiệt Ä‘á»™ trung bình của trái đất…
Má»™t nguyên nhân nữa là do sá»± mất cân bằng tà i nguyên và dân số. Dân số tăng nhanh đòi há»i phải khai thác các tà i nguyên tá»± do nhiá»u hÆ¡n nhịp Ä‘iệu cao hÆ¡n, chất thải các loại tăng nhanh hÆ¡n dẫn tá»›i phá vỡ cân bằng, vắt kiệt tà i nguyên và ô nhiá»…m môi trÆ°á»ng.
Tình trạng chạy Ä‘ua vÅ© trang, sản xuất các loại vÅ© khà hạt nhân, vÅ© khà hoá há»c cÅ©ng là nguyên nhân vừa gây ô nhiá»…m môi trÆ°á»ng, vừa tạo khả năng huá»· diệt thiên nhiên thông qua chiến tranh xung Ä‘á»™t.
Äối vá»›i Việt Nam, tuy là má»™t nÆ°á»›c nông nghiệp, hÆ¡n nữa sá»± phát triển của xã há»™I ta hiện nay vẫn chÆ°a vượt ra khá»i trình Ä‘á»™ của ná»n văn minh công nghiệp, thế nhÆ°ng Ä‘iá»u đó không có nghÄ©a là không có hiểm hoạ sinh thái Ä‘e doạ.
Ở các nÆ°á»›c phát triển, hiểm hoạ sinh thái là do sá»± phát triển của kỹ thuáºt công nghệ, do sá»± phát triển tá»± phát của ná»n văn minh công nghiệp, thì ở Việt Nam, hiểm hoạ sinh thái là do sá»± kết hợp giữa phát triển và lạc háºu, do ảnh hưởng còn nặng ná» của nếp suy nghÄ©, nếp là m của ngÆ°á»i sản xuất nhá» và lối sống công nghiệp còn chÆ°a ổn định, chÆ°a hoà n thiện.
Thiên nhiên nÆ°á»›c ta trÆ°á»›c đây bị phá hoại bởi những cuá»™c chiến tranh kéo dà i, còn bây giá» bị phá hoại bởi những hoạt Ä‘á»™ng vô ý thức, bởi thái Ä‘á»™ tuỳ tiện vô trách nhiệm, thiếu kế hoạch trong việc khai thác và sá» dụng các nguồn thiên nhiên. TrÆ°á»›c năm 1945, ở nÆ°á»›c ta, rừng bao phủ 43,8% diện tÃch che phủ còn 28% (tức là dÆ°á»›i mức báo Ä‘á»™ng 30%). Diện tÃch đất trồng đồi trá»c Ä‘ang bị xói mòn mạnh, lên khoảng 13,4 triệu ha. Nguyên nhân chÃnh là do du canh du cÆ°, lấy gá»—, củi, mở mang giao thông, xây dá»±ng thuá»· Ä‘iện..
Ô nhiá»…m môi trÆ°á»ng cÅ©ng Ä‘ang là vấn Ä‘á» nan giải, chất thải công nghiệp, sinh hoạt, chất Ä‘á»™c hại của quá trình sản xuất không được xá» lý nghiêm túc mà đưa trá»±c tiếp và o môi trÆ°á»ng, gây bệnh táºt và ô nhiá»…m môi trÆ°á»ng sinh thái. Khu công nghiệp Biên Hoà I hằng ngà y xả ra sông Äồng Nai khoảng 20.000m3 nÆ°á»›c thải nhiá»…m bẩn và thải lượng chất rắn 260-300 tấn/ 1 tháng … Ấy là chÆ°a kể khu công nghiệp Biên Hoà II.
Nồng Ä‘á»™ bụi ở đô thị vượt quá nhiá»u lần chỉ tiêu cho phép. Khà thải CO2 vượt tiêu chuẩn cho phép từ 1,5 – 2,5 lần.
Ngoà i ra vấn Ä‘á» khai thác má», váºt liệu xây dá»±ng, và ng, đá quý.. chÃnh thức và tá»± do cÅ©ng đã và đang là m huá»· hoại môi trÆ°á»ng sinh thái. Việc sá» dụng mìn khai thác ở nhiá»u lÄ©nh vá»±c Ä‘ang là m phá sá»± cân bằng vá» hệ sinh thái môi trÆ°á»ng.
Mặc dù những hà nh Ä‘á»™ng vô ý thức đó chÆ°a có sá»± tham gia tÃch cá»±c của yếu tố kỹ thuáºt, do váºy mà sức tà n phá đối vá»›i môi trÆ°á»ng chÆ°a đạt mức Ä‘á»™ nghiêm trá»ng nhÆ° các nÆ°á»›c công nghiệp phát triển, nhÆ°ng cÅ©ng không phải là không đáng bà n.
Theo kế hoạch quốc gia vá» môi trÆ°á»ng đánh giá “Việt Nam hiện nay phải Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i những vấn Ä‘á» môi trÆ°á»ng nghiêm trá»ng nhÆ° nạn phá rừng, vá»›i mòn đất, việc khai thác quá mức nguồn tà i nguyên ven biển, Ä‘e doạ tá»›i các hệ sinh thái và sá»± cạn kiệt nguồn gien…†Thứ trưởng Bá»™ khoa há»c – Công nghệ môi trÆ°á»ng Phạm Khôi Nguyên đã khẳng định tại Há»™i nghị môi trÆ°á»ng toà n quốc (10/1998) tại Hà Ná»™i: Bảo vệ môi trÆ°á»ng đã trở thà nh vấn Ä‘á» sống còn của nhân loại. Má»i quá trình phát triển sẽ trở nên không bá»n vững nếu nhÆ° chúng ta không quan tâm đến bảo vệ môi trÆ°á»ng.
NhÆ° váºy rõ rà ng vấn Ä‘á» bảo vệ môi trÆ°á»ng nà y không còn là vấn Ä‘á» riêng của má»™t quốc gia mà là vấn Ä‘á» của toà n nhân loại. Mặc dù vấn Ä‘á» nà y đã được cảnh tỉnh trÆ°á»›c đó rất lâu, từ ngà y 5-6-1972 tại Stockhom (Thuỵ Äiển), các nhà khoa há»c và đại diện chÃnh phủ nhiá»u nÆ°á»›c đã há»p Há»™i nghị môi trÆ°á»ng thế giá»›i lần đầu tiên để nhắc nhở “Con ngÆ°á»i hãy cứu lấy cái nôi của chúng ta†và coi ngà y 5-6 hà ng năm là ngay môi trÆ°á»ng thế giá»›i. Sau đó 6-1992 tại Braxin, Há»™i nghị thượng đỉnh vá» môi trÆ°á»ng thế giá»›i diá»…n ra vá»›i tham dá»± của hÆ¡n 100 quốc gia và tổ chức quốc tế, má»™t lần nữa khẳng định tình trạng suy thoái môi trÆ°á»ng nghiêm trá»ng, kêu gá»i má»i quốc gia hãy hợp tác hiệp lá»±c có trách nhiệm và nghÄ©a vụ bảo vệ môi trÆ°á»ng. Thế nhÆ°ng cho đến hôm nay, tình trạng vẫn không được cải thiện đáng kể là bao, và vấn đỠô nhiá»…m môi trÆ°á»ng vẫn là vấn Ä‘á» nóng bá»ng của má»—i quốc gia.
Rõ rà ng đây là vấn Ä‘á» rá»™ng lá»›n mang tÃnh thá»i đại để giải quyết tốt được nó, trong phạm vi chỉ và i trang giấy không thể Ä‘Æ°a ra được những biện pháp cụ thể đầy đủ. Ở đây tác giả chỉ Ä‘Æ°a ra những định hÆ°á»›ng cÆ¡ bản bÆ°á»›c đầu, góp phần và o nhiệm vụ chung của má»i ngÆ°á»i là gìn giữ mối quan hệ tốt đẹp giữa con ngÆ°á»i và môi trÆ°á»ng sống.
- TrÆ°á»›c hết để là m tốt công tác bảo vệ môi trÆ°á»ng sống, chúng ta cần phải thay đổi nháºn thức – xây dá»±ng ý thức sinh thái.
Tức là là m cho má»i ngÆ°á»i nháºn thức má»™t cách tá»± giác vá» mối quan hệ giữa con ngÆ°á»i vá»›i tá»± nhiên. Con ngÆ°á»i cần phải nháºn thức lại vị trà vai trò của mình và xã há»™i trong hệ thống tá»± nhiên – con ngÆ°á»i – xã há»™i.
Thông qua quá trình phát triển khoa há»c kỹ thuáºt và công nghệ con ngÆ°á»i dân dần nắm bắt được các quy luáºt của tá»± nhiên và tìm cách váºn dụng má»™t cách hợp lý các quy luáºt đó và o hoạt Ä‘á»™ng thá»±c tiá»…n của xã há»™i, để tạo cÆ¡ sở tá»± nhiên bá»n vững cho sá»± phát triển xã há»™i.
- Thứ hai, cần phải kết hợp giữa mục tiêu kinh tế và mục tiêu sinh thái trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
Ở Việt Nam, đã má»™t thá»i do nhiá»u yếu tố khách quan và chủ quan, chúng ta chÆ°a nháºn thức đầu đủ ý nghÄ©a vị trà tầm quan trá»ng của công tác bảo vệ môi trÆ°á»ng sinh thái. Tình trạng tách rá»i công tác nà y vá»›i sá»± phát triển kinh tế - xã há»™i xảy ra phổ biến ở nhiá»u ngà nh, nhiá»u cấp. à thức sinh thái há»c chủ yếu má»›i nằm trong đầu các nhà khoa há»c, các nhà quản lý … chứ chÆ°a có sá»± chuyển biến mạnh mẽ trong toà n xã há»™i (Mặc dù gần đây đã có luáºt bảo vệ môi trÆ°á»ng). Äối vá»›i tình hình nÆ°á»›c ta muốn tăng trưởng kinh tế không có con Ä‘Æ°á»ng nà o khác là phải tiến hà nh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nÆ°á»›c. Nghị quyết Trung Æ°Æ¡ng khoá VIII cÅ©ng khẳng định: “Phát triển khoa há»c công nghệ gắn liá»n vá»›i bảo vệ và cảI thiện môi trÆ°á»ng sinh thái, bảo đảm phát triển kinh tế - xã há»™i nhanh và bá»n vữngâ€
Äối vá»›i nÆ°á»›c ta hiện nay, để thá»±c hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá trÆ°á»›c hết phải đổi má»›i công nghệ để tăng năng suất lao Ä‘á»™ng và hiệu quả kinh tế. Äổi má»›i công nghệ bằng hai con Ä‘Æ°á»ng: chuyển giao công nghệ và tá»± tiếp thu công nghiệp hiện đại – công nghệ có hà m lượng chất xám cao và công nghệ sạch, từ đó chúng ta má»›i có thể thá»±c hiện được công nghiệp hoá hiện đại hoá rút ngắn, đồng thá»i đó cÅ©ng chÃnh là phÆ°Æ¡ng thức thá»±c hiện hữu hiệu nhất để kết hợp các mục tiêu kinh tế và sinh thái. Kiên quyết không nháºp công nghệ gây ô nhiá»…m môi trÆ°á»ng sinh thái vá»›i bất kỳ Ä‘iá»u kiện nà o. Phát triển kinh tế trên sá»± huá»· hoại môi trÆ°á»ng cÅ©ng đồng nghÄ©a vá»›i sá»± kết án tÆ°Æ¡ng lai của mình. Do váºy mục tiêu chuyển giao công nghệ phải là m sao vừa đáp ứng được yêu cầu tăng trưởng kinh tế, vừa đảm bảo vấn Ä‘á» môi trÆ°á»ng sinh thái.
-Thứ ba, nên sản xuất xã hội cần phải thực hiện thêm chức năng tái sản xuất các nguồn tà i nguyên thiên nhiên.
Trong má»™t thá»i gian dà i chúng ta đã tiêu xà i quá phung phà má»™t nguồn vốn - nguồn tà i nguyên thiên nhiên, đặc biệt là các nguồn tà i nguyên thiên nhiên không tái tạo được (các nguyên, nhiên liệu hoá thạch). Các nguồn tà i nguyên là má»™t loại vốn không thể thay thế được, con ngÆ°á»i chỉ tìm ra chúng và sá» dụng chúng má»™t cách ồ ạt, lãng phÃ, là m cạn kiệt các nguồn tà i nguyên và gây ô nhiá»…m môi trÆ°á»ng. Ná»n sản xuất xã há»™i chÆ°a quan tâm đúng mức đến hiệu quả của tà i nguyên thiên nhiên, từ khâu khai thác chế biến, cÅ©ng nhÆ° đến các chất thải bá», các quá trình sản xuất phần lá»›n chÆ°a đáp ứng được yêu cầu sinh thái, đã thải ra quá nhiá»u chất Ä‘á»™c hại cho môi trÆ°á»ng.
Äể tránh tình trạng trên, ná»n sản xuất sản xuất cần phải thá»±c hiện thêm chức năng tái sản xuất các nguồn tà i nguyên thiên nhiên. Cụ thể là phải thay thế phÆ°Æ¡ng thức sá» dụng các nguồn tà i nguồn thiên nhiên từ bá» rá»™ng sang bá» sâu, cố gắng sá» dụng tối Ä‘a các tÃnh năng vốn có của nó để sao cho khi thảI ra khá»i quá trình sản xuất, những chất thải đó, các sinh váºt khác có thể sá» dụng được, môi trÆ°á»ng có thể tiếp nháºn được và xá» lý được nhÆ° những chất thải của các sinh váºt tá»± nhiên khác. Nói cách khác là thá»±c hiện phÆ°Æ¡ng pháp chu trình công nghệ khép kÃn, nghÄ©a là đưa các chất thải của sản xuất và o lÄ©nh vá»±c tiêu dùng của sản xuất, tăng cÆ°á»ng cái gá»i là “công nghệ khôâ€, khá» các chất Ä‘á»™c hại bằng sinh há»c.
Tóm lại, các nhân tố kinh tế, con ngÆ°á»i, môi trÆ°á»ng, công nghệ gắn bó chặt chẽ vá»›i nhau. Chỉ có sá»± thá»±c hiện đồng bá»™ các nhân tố đó má»›i tạo ra được sá»± tiến bá»™ tháºt sá»± của xã há»™i. Ở đây, con ngÆ°á»i vá»›i tÆ° cách là chủ thể của lao Ä‘á»™ng và trà tuệ là nhân tố giữ vai trò quyết định cho sá»± phát triển lâu bá»n.
Thanh Tâm
Nguồn: http://www.moitruong.com.vn/Home/Default.aspx?portalid=33&tabid=19&distid=3293 (12/6/2011) |