10:35, 19/03/2012 PGS.TS Trịnh Sinh
Có những lá»i nguyá»n lịch sá» tưởng mãi vùi sâu và o quên lãng. NhÆ°ng có những phát hiện ngẫu nhiên trong lòng đất lại hé lá»™ những ân oán qua các vụ chặt đầu linh váºt (?!). Gần đây, khi thà nh nhà Hồ được UNESCO công nháºn là di sản thế giá»›i, khi kiểm lại kho báu di sản, các nhà khảo cổ má»›i thấy ngoà i tòa thà nh đá đẹp nhất Äông Nam Ã, các hiện váºt phát lá»™ ngà y má»™t nhiá»u theo các cuá»™c khai quáºt khảo cổ, trong số đó có má»™t cặp rồng đá lá»›n và độc nhất vô nhị, nhÆ°ng lại... mất đầu!
Äôi rồng đá nà y được dân địa phÆ°Æ¡ng tìm thấy cách đây 74 năm khi má»™t ngÆ°á»i nông dân xứ Thanh Ä‘ang cà y ruá»™ng phát hiện được. NÆ¡i tìm thấy rồng đá là giữa trung tâm Hoà ng thà nh của thà nh Tây Äô nà y. NhÆ°ng lạ má»™t ná»—i, cả đôi rồng Ä‘á»u bị chặt đầu. Không thể là má»™t sá»± ngẫu nhiên. Từ bấy đến nay, quanh đôi rồng đá có bao sá»± tÃch truyá»n miệng.
Nhiá»u phóng viên đã lặn lá»™i vá» táºn nÆ¡i tìm hiểu thá»±c hÆ°. NhÆ°ng có lẽ má»—i má»™t ngÆ°á»i Ä‘á»u được giải đáp theo má»™t cách. Phải chăng rồng bị chặt đầu là do má»™t nhóm ngÆ°á»i Ä‘áºp nát đầu rồng để tìm ngá»c quý giấu trong đôi mắt? Chẳng thể có lý, khi mà chÆ°a má»™t rồng đá nà o ở Việt Nam lại được yểm và ng bạc châu báu trong đôi mắt cả, kể cả những đôi rồng đá ở Ä‘iện KÃnh Thiên và đá»n An DÆ°Æ¡ng VÆ°Æ¡ng. Mà những tay ăn trá»™m cổ váºt thì quá khôn ranh, phải tìm đến đúng địa chỉ có cổ váºt. Äó là các loại má»™ táng, nhất là loại má»™ gạch cách đây gần 2.000 năm có các đồ tùy táng quý, kể cả và ng, ngá»c. Phần nhiá»u những má»™ nà y khi khai quáºt khảo cổ thì Ä‘á»u đã bị Ä‘Ã o trá»™m từ xa xÆ°a mà dấu vết còn nguyên cả má»™t ngách Ä‘Ã o từ đỉnh gò má»™ xuyên thẳng xuống.
Có thuyết lại cho rằng là do dân là ng Xuân Giai ở ven cổng Nam tin rằng, là ng hay bị cháy là do đầu rồng quay vá» hÆ°á»›ng là ng mà phun lá»a, nên phải chặt đầu rồng? CÅ©ng không có khả năng nà y, vì nếu thế thì nhiá»u ngôi là ng sẽ bị cháy và nhiá»u rồng đá bị chặt đầu. Mà xem ra, chuyện rồng bị chặt đầu là chuyện hy hữu và chuyện rồng phun lá»a đốt là ng cÅ©ng không phải là tÃch chuyện phổ biến trong dân gian. Vả lại, chuyện chặt đầu má»™t linh váºt nhÆ° thế, hẳn không phải ngÆ°á»i trong má»™t là ng mà dám là m nhÆ° váºy.
Truyá»n thuyết cÅ©ng chỉ là truyá»n thuyết mà nhiá»u khả năng là truyá»n thuyết má»›i có sau khi rồng được Ä‘Æ°a lên mặt đất, khó có thể coi là sá»± tháºt lịch sá». Mà sá» cÅ© cÅ©ng không có dòng nà o nói vá» chuyện chặt đầu rồng hiếm có nà y.
Äôi rồng đá mang đặc trÆ°ng của rồng thá»i Trần-Hồ, vá»›i thân hình uốn khúc, có bá»m uốn lượn, bốn chân, ba móng. Chiá»u dà i toà n thân khoảng hÆ¡n 3 mét. Rồng được đặt ở thá»m báºc của cung Ä‘iện, nhÆ°ng là cung Ä‘iện nà o trong thá»i đại ngôi thà nh đá nà y còn là chốn kinh đô? CÅ©ng còn phải chá» thêm các cuá»™c khai quáºt má»›i trả lá»i được. Chỉ biết rằng, theo Äại Việt Sá» Ký Toà n ThÆ° thì khi đó, trong Hoà ng thà nh có lầu son, gác tÃa Ä‘iệp trùng nhÆ°: Ä‘iện Hoà ng Nguyên, cung Nhân Thá», cung Phù Dá»±c, Äông Cung, Thái Miếu. Äôi rồng đá khi đó là biểu tượng của má»™t triá»u đại ngắn ngủi, kéo dà i có 7 năm (1400-1407) dÆ°á»›i sá»± trị vì của Hồ Quý Ly và Hồ Hán ThÆ°Æ¡ng. Má»™t thá»i Ä‘iểm có nhiá»u cải cách cấp tiến nhÆ° sá» dụng tiá»n giấy, chế Ä‘á»™ hạn nô, hạn Ä‘iá»n, thi cá», chá»n hiá»n tà i..., nhÆ°ng cÅ©ng là thá»i Ä‘iểm đầy những sá»± kiện bi thÆ°Æ¡ng. Lòng ngÆ°á»i chÆ°a yên, phÆ°Æ¡ng Bắc nhà Minh Ä‘ang rình ráºp.
|
Äôi rồng đá bị chặt đầu tại thà nh nhà Hồ, Thanh Hóa. |
Có thể đôi rồng đá bị chặt đầu ngay sau khi triá»u đại Hồ Hán ThÆ°Æ¡ng bị sụp đổ. Ai là ngÆ°á»i oán ghét triá»u đại nà y đến ná»—i "giáºn cá chém thá»›t", chém luôn cả biểu tượng của má»™t triá»u đại? Má»i chuyện dÆ°á»ng nhÆ° có nguyên do từ cuá»™c "chÃnh biến" năm Ká»· Mão 1399 tức là trÆ°á»›c khi Hồ Quý Ly lên ngôi má»™t năm. Khi đó, Thượng tÆ°á»›ng quân Trần Khát Chân mÆ°u giết Hồ Quý Ly, nhÆ°ng việc bị bại lá»™ (vá» sau Trần Khát Chân được Vua Lê Thánh Tôn phong là m Trung thần NghÄ©a sÄ©). Ông bị hà nh hình trên núi Äốn SÆ¡n cạnh thà nh nhà Hồ. 370 ngÆ°á»i gồm các tÆ°á»›ng theo ông và gia quyến bị giết đến ná»—i mà thÆ° tịch ghi lại: "con gái bắt là m nô tỳ, con trai từ 1 tuổi trở lên bị chôn sống hoặc bị dìm nÆ°á»›c". Cuá»™c trả thù còn kéo dà i và i năm nữa. Äó cÅ©ng là má»™t dấu lặng buồn của lịch sá» giống nhÆ°Â Nguyá»…n Trãi và Nguyá»…n Thị Lá»™ cÅ©ng bị "tru di tam tá»™c" trong vụ án oan Lệ Chi Viên, sau vụ án Trần Khát Chân 43 năm.
Những ngÆ°á»i dám cả gan chặt đầu má»™t linh váºt, biểu tượng triá»u đại, có thể là những ngÆ°á»i thoát được cuá»™c trả thù năm Ká»· Mão. HỠđã tìm vá» mảnh đất còn lÆ°u dấu hình bóng má»™t vÆ°Æ¡ng Triá»u, để chặt đầu rồng và có những lá»i nguyá»n lịch sá». Sau đó, lịch sỠđã sang trang. Thà nh nhà Hồ đã trở thà nh phế tÃch, đôi rồng đá chứng nhân của lịch sá» cÅ©ng bị vùi trong lòng đất dá»… đến hÆ¡n 500 năm. Những tưởng rồng đá bị chặt đầu đã là chuyện lạ, nhÆ°ng ngay cả rùa đá cÅ©ng bị chặt đầu. Có lẽ trong tâm thức ngÆ°á»i xÆ°a, hai con váºt thuá»™c diện "tứ linh" (Long, Ly, Quy, Phượng) mang má»™t ý nghÄ©a biểu tượng sâu sắc, cho má»™t sá»± suy thịnh của má»™t vÆ°Æ¡ng triá»u. Vì thế, chém đầu các con váºt thiêng nà y gần nhÆ° là má»™t cuá»™c đòi nợ "ân oán" nà o đó mà sá» sách không ghi lại má»™t dòng nà o, nhÆ°ng chứa đầy những thông Ä‘iệp lịch sá» không thà nh văn.
Má»™t tượng rùa đá khá to sẽ mãi mãi chìm trong lòng đất và mang theo bao uẩn khúc của lịch sá», nếu nhÆ° và o ngà y 15/11/2004, các chiến sÄ© thuá»™c ÄÆ¡n vị E600, Bá»™ TÆ° lệnh Cảnh Vệ đã phát hiện ở Ä‘á»™ sâu 1,3 m trong lúc Ä‘Ã o móng xây dá»±ng doanh trại ở cạnh vÆ°á»n Bách Thảo Hà Ná»™i. Rùa đá kÃch thÆ°á»›c khá lá»›n: chiá»u dà i mai rùa đã là 2,01 m. Chiá»u rá»™ng mai là 1,58 m, chiá»u cao thân rùa là 43 cm. Tượng rùa là phần bệ để đỡ má»™t tấm bia đá bị mất từ trÆ°á»›c. Má»™t chân đế phẳng có Ä‘á»™ dà y khoảng 27 cm là m ná»n cho tượng. Phần thân rùa còn nguyên vẹn, mai có hình gần bầu dục, hÆ¡i cong vồng.
Â
|
Rùa đá bị chặt đầu phát hiện ở gần vÆ°á»n Bách Thảo, Hà Ná»™i. |
Äáng ngạc nhiên là tượng rùa bị chặt đầu và chặt má»™t bên chân sau. Vẫn còn thấy 3 chân còn lại, có 5 móng nhá»n sắc, quặp xuống và phần Ä‘uôi tròn uốn lượn, nằm vắt lên mai rùa. Rùa bị chặt đầu và chân má»™t cách có chủ ý, vết chặt còn gá»n và sắc. NgÆ°á»i chặt đầu rùa chắc là phải có ân oán gì đó sâu nặng lắm má»›i "ra tay" má»™t cách ghê gá»›m nhÆ°á»ng váºy?!.
Äi tìm niên đại của rùa Bách Thảo là má»™t công việc khó khăn, vì rùa đã bị mất đầu, vốn là bá»™ pháºn lÆ°u dấu nhiá»u há»a tiết tạo hình Ä‘á»ng lại dấu ấn thá»i gian. NhÆ°ng qua so sánh vá»›i 82 tấm bia ở Văn Miếu khắc tên của 130 vị Tiến sÄ©, có thể thấy rùa đá nà y giống vá»›i rùa của bia năm 1466 và 1478 ở đặc Ä‘iểm chân có 5 móng thò ra ngoà i, mai rùa hình bầu dục, cong vồng, phần Ä‘uôi cong uốn lượn... Rùa Bách Thảo cÅ©ng có nét giống vá»›i rùa trên bia đá Lam Kinh, Thanh Hóa. Vì thế, có thể Ä‘oán định "ngà y sinh" của rùa và o khoảng thá»i Lê SÆ¡ là hợp lý. Äi tìm lý do nà o khiến rùa bị chặt đầu đã hấp dẫn các nhà khảo cổ để giải tá»a ná»—i oan khiên, dá»… đến khoảng 500 năm cho rùa.
Vị trà rùa được tìm thấy chỉ cách Ä‘iện KÃnh Thiên thá»i Lê khoảng 700 m, liệu có liên quan gì đến Hoà ng thà nh Thăng Long? Äây cÅ©ng là địa giá»›i của thôn Khán SÆ¡n xÆ°a, bị phá từ cuối thế ká»· XIX để là m vÆ°á»n Bách Thảo. TrÆ°á»›c đây thôn có má»™t ngôi chùa tên là Khán SÆ¡n tá»±, có mặt trên bản đồ Hồng Äức từ năm 1490. Liệu đây có phải là rùa Ä‘á»™i bia đá chùa Khán SÆ¡n?
Váºy rùa đá có tá»™i gì mà bị chặt đầu? Có lẽ câu trả lá»i nằm ở chá»— phải có những ngÆ°á»i ghét cay ghét đắng nhà Lê má»›i tìm đến để trả thù biểu tượng trÆ°á»ng tồn của triá»u đại nà y. Há» hoặc con cháu há» bị oan khiên lá»›n lắm trong thá»i Lê thì má»›i tìm vỠđể chặt đầu má»™t váºt vô tri vô giác là tượng đá?.
Thá»±c ra, các nhà khoa há»c còn biết đến 2 con rùa đá bị chặt đầu nữa nằm ngay ở trong khuôn viên Văn Miếu Quốc Tá» Giám. Äó là năm 1976, tìm được trong lòng hồ Văn Miếu tượng rùa đá có chiá»u dà i 1,15 m, cÅ©ng bị chặt đầu. Năm 1990, lại tìm thêm được má»™t rùa đá nữa dà i 1,36 m và đầu cÅ©ng bị chặt. Hai con rùa đá nà y trên lÆ°ng vẫn còn được khoét rãnh để đặt bia. Rõ rà ng đây là những rùa đá Ä‘á»™i bia tiến sÄ©. Tiếc rằng bia không còn nữa, vì thế khó Ä‘oán niên đại rùa. Việc khai quáºt được thêm 2 rùa đá bị chặt đầu ở Văn Miếu, đã cho thấy xÆ°a nay nhiá»u ngÆ°á»i quan niệm Văn Miếu chỉ có 82 tấm bia còn nguyên đặt trên lÆ°ng 82 con rùa là không chÃnh xác.
Thá»±c ra nếu tra cứu thÆ° tịch cổ, số năm có khoa thi, số năm tổ chức khắc bia thì con số bia và rùa còn nhiá»u hÆ¡n thế. Trải bao năm tháng, bia và rùa cÅ©ng tản mát các nÆ¡i. May mà 2 rùa đá bị chặt đầu vá»›t được dÆ°á»›i hồ Văn Miếu, má»›i nâng tổng số rùa đá lên đến 84 con. Ngà y nay, đến Văn Miếu, khách tham quan có thể thấy có 2 con rùa đá để ngay cạnh cổng Ä‘i và o khu nhà bia. Vẫn Ä‘á»™i mÆ°a nắng vì không có mái che nhÆ° 82 con rùa đá khác. CÅ©ng má»™t chút ngáºm ngùi cho số pháºn đôi rùa nà y, ngÆ°á»i Ä‘á»i giáºn nhau mà rùa bị chém đầu, nay lại còn không được nằm trong nhà bia nhÆ° đồng loại.
Bia thì bị vứt, cho đến nay không tìm được. Rùa Ä‘á»™i bia cÅ©ng mang vạ lây. Có thể đây là cách trả nợ ân oán giữa các triá»u đại. Khi mà ngÆ°á»i ta còn thấy má»™t số bia Văn Miếu cÅ©ng bị đục bá» má»™t số chữ, thÆ°á»ng là có tên các chúa Trịnh và má»™t số tên các vị tiến sÄ©. Má»™t giả thuyết cho rằng khi Vua Minh Mạng nhà Nguyá»…n Bắc tuần năm 1821, đã ra lệnh đục những chữ liên quan đến chúa Trịnh. Chắc là vị vua nà y vẫn còn nhá»› đến thuở Trịnh - Nguyá»…n phân tranh thuở nà o hay cho rằng chúa Trịnh không thể sắp ngang hà ng vá»›i vua Lê, kể cả trên bia đá? Vì thế chuyện rùa bị chặt đầu, nhiá»u khả năng liên quan đến các ân oán triá»u đại. Có thể chÃnh rùa đá Bách Thảo cÅ©ng là má»™t trong số nhiá»u rùa vốn Ä‘á»™i bia tiến sÄ© Văn Miếu, vì thá»i thế đổi thay mà phải chịu cụt đầu và lÆ°u lạc tá»›i táºn thôn Khán SÆ¡n xÆ°a.
Trong tÆ°Æ¡ng lai, có thể khảo cổ há»c sẽ phát hiện ra các tượng rùa đá nữa, vốn là linh váºt Ä‘á»™i bia Văn Miếu, bị chặt đầu và còn vùi trong đất, vì số lượng bia Văn Miếu vẫn còn chÆ°a đủ so vá»›i sá» sách ghi lại. Còn nhiá»u vấn đỠân oán nữa mà chÃnh sá»Â không ghi, nhÆ°ng má»™t Ä‘iá»u cho thấy rằng việc chặt đầu các linh váºt nhÆ° rồng đá, rùa đá cÅ©ng là những thông Ä‘iệp lịch sá» quan trá»ng để nghiên cứu sá»± thăng trầm của lịch sá» cÅ©ng nhÆ° bà i há»c cho các thế hệ sau.
* Ảnh minh há»a của Viện Khảo cổ há»c
http://antg.cand.com.vn
|