|
Miếu Thất Vị ở là ng La Qua. |
|
|
Bị Vua Gia Long trả thù và hà nh tá»™i tà n khốc, má»™ phần và hà i cốt của Quang Trung Hoà ng đế và má»™t số nhân váºt danh tiếng khác trong hoà ng tá»™c và hà ng ngÅ© cáºn thần của nhà Tây SÆ¡n từ đó đã mất dấu. Gần đây, giá»›i khoa há»c đã tìm ra những trùng hợp thú vị vá» các nhân váºt huyá»n thoại được dân gian thá» cúng trong miếu Thất vị vá»›i những dấu tÃch lịch sá» liên quan đến những con ngÆ°á»i lẫy lừng của má»™t vÆ°Æ¡ng triá»u.
TÃn hiệu lịch sá» quanh truyá»n thuyết vá» Miếu Thất Vị
Miá»n đất giữa hai sông VÄ©nh Äiện và Thu Bồn, từng có thủ phủ của Quảng Nam xÆ°a, nhÆ° Dinh trấn Thanh Chiêm thá»i chúa Nguyá»…n (1558 - 1775) và thà nh tỉnh Quảng Nam thá»i nhà Nguyá»…n (1802 - 1945), thÆ°Æ¡ng cảng Há»™i An sầm uất và những là ng nghá» nổi tiếng nhÆ° PhÆ°á»›c Kiá»u, Kim Bồng… Äó là vùng có bá» dà y văn hóa lịch sá» rõ nét.
Miếu Thất vị ở là ng La Qua (thuá»™c thôn Trung Phú, xã Äiện Minh, huyện Äiện Bà n, tỉnh Quảng Nam). Dân gian từng truyá»n khẩu nhiá»u truyá»n thuyết vá» các vị thần được thỠở miếu Thất vị, hằng năm, dân là ng thÆ°á»ng tổ chức tế lá»… "xuân thu nhị kỳ" trá»ng thể. Vá»›i áo khoác truyá»n thuyết Ä‘áºm chất hoang Ä‘Æ°á»ng... dÆ°á»ng nhÆ° có má»™t cốt lõi lịch sá» nà o đó, xảy ra và o đầu thế ká»· XIX, mà ngÆ°á»i xÆ°a muốn gá»i lại háºu thế (?).
Ở Thừa Thiên-Huế cÅ©ng có Miếu Thất vị (còn gá»i là Bảy Miếu) ở xóm Kim Bồng (nay là là ng Hòa An, xã Phú Thanh, huyện Phú Vang), gần là ng Qui Lai. Liệu có mối quan hệ giữa Miếu Thất vị là ng La Qua ở Quảng Nam và miếu Thất vị xóm Kim Bồng ở Thừa Thiên-Huế hay không? Vén bức mà n truyá»n thuyết thần bà quanh các vị thần được dân gian thá» phụng trong các miếu, dÆ°á»ng nhÆ° nhiá»u chi tiết khuất tất của lịch sỠđã bắt đầu lá»™ ra?
Các vị bô lão của là ng La Qua truyá»n khẩu rằng, ngà y xÆ°a có khi là ng bị hạn hán mất mùa ba năm liá»n, rất thống khổ. Diêm VÆ°Æ¡ng thÆ°Æ¡ng tình, bèn sai 7 ngÆ°á»i con gái của ngà i rá»i địa phủ để lên dÆ°Æ¡ng thế cứu dân là ng. Äang giúp dân thoát khá»i nạn đói nghèo thì xảy ra việc binh Ä‘ao, Diêm VÆ°Æ¡ng sợ 7 ái nữ không đủ sức chống đỡ nên Ä‘Æ°a ngay ngÆ°á»i con trai thứ tám của ngà i lên há»— trợ, kết quả dân là ng thoát khá»i tai Æ°Æ¡ng. Nhá»› Æ¡n há»™ trì, dân là ng La Qua láºp Miếu Thất vị để thá» 7 vị nữ thần và láºp má»™t am nhá» trong khuôn viên miếu để thá» vị nam thần.
Có khả năng, qua truyá»n thuyết, ngÆ°á»i xÆ°a muốn gá»i lại háºu thế những thông tin vá» các sá»± kiện lịch sá» mà  nhà nÆ°á»›c phong kiến Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i nghiêm cấm: dân là ng bị đói khổ và điêu linh vì chiến tranh, có các anh hùng lịch sá» há»™ trì, 7 vị có công trÆ°á»›c và vá» sau có má»™t vị nữa. Và quả tháºt, ở là ng La Qua còn có má»™t truyá»n ức khác vá» miếu Thất vị, Ä‘áºm tÃnh lịch sá» chứ không há» hoang Ä‘Æ°á»ng.
Tác giả An TrÆ°á»ng trong bà i “Truyá»n thuyết miếu Thất vịâ€, đăng trên báo Ä‘iện tá» Äà Nẵng (13/12/2009) đã thuáºt lại: "Còn theo những vị cao niên thôn Trung Phú, thì tÆ°Æ¡ng truyá»n rằng và o năm 1814, Ä‘á»i Vua Gia Long (1802 - 1820), tại gò Rừng xứ DÆ°Æ¡ng Thần, là ng La Qua, huyện Diên PhÆ°á»›c (nay là huyện Äiện Bà n) dân là ng đã phát hiện 7 tảng đá nhá», hình nón úp, có dạng hao hao giống mặt ngÆ°á»i, má»c kế cáºn nhau. Từ khi 7 hòn đá nà y xuất hiện, khu rừng xứ DÆ°Æ¡ng Thần đã xảy ra nhiá»u hiện tượng thần bà và kỳ lạ, nhất là và o lúc giữa trÆ°a và giữa đêm nên dân là ng trong vùng rất hoang mang, kiêng sợ. Thế rồi, bá»—ng má»™t hôm có má»™t ngÆ°á»i từ hÆ°á»›ng Nam đến đây, ứng khẩu xÆ°ng rằng: “Ta là vua Mây, chúa Lồi, nữ thần xuất thế để cứu Ä‘á»™ chúng sanh". DÆ°á»›i vá» che thần thánh, dÆ°á»ng nhÆ° ngÆ°á»i xÆ°a ở xứ Quảng có mục Ä‘Ãch tưởng niệm những nhân váºt lịch sá» gắn bó vá»›i sá»± kiện lịch sá» nà o đó.
Trong bà i “Dinh Thầy ThÃmâ€, tác giả Phan ChÃnh viết vá» lá»… há»™i Dinh Thầy ThÃm ở Hà m Tân (Phan Thiết, Bình Thuáºn), có thuáºt lại sá»± tÃch ngÆ°á»i được dân gian gá»i là  Thầy. Äiá»u đáng chú ý là Thầy lại xuất thân từ là ng La Qua! Trong bà i có Ä‘oạn:
"Chuyện xÆ°a kể rằng: DÆ°á»›i thá»i Gia Long, tại là ng La Qua, phủ Äiện Bà n, tỉnh Quảng Nam có má»™t đạo sÄ© già u lòng nhân ái, có nghÄ©a cá» cao đẹp hà nh đạo giúp Ä‘á»i. Quê là ng của đạo sÄ© từ nhiá»u Ä‘á»i đắng cay nghiệt ngã, quanh năm đói ăn thiếu mặc nhÆ° mắc tá»™i vá»›i đất trá»i. Do đó, ná»—i bức xúc của dân là ng là là m sao có má»™t mái đình để dâng lá»i cầu nguyện, rÆ°á»›c phép an là nh.
Cảm thấu được ná»—i mong Æ°á»›c sâu xa đó, đạo sÄ© táºp há»p những kỳ lão, trai tráng trong là ng thông báo ý định ra tay giúp việc dá»±ng đình nhÆ°ng vá»›i Ä‘iá»u kiện phải dá»n sẵn má»™t ná»n đất rá»™ng và trong thá»i gian dá»±ng đình không má»™t ai lai vãng. Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u bán tÃn bán nghi nhÆ°ng vẫn là m theo đạo sÄ©. Trong khi đó ở là ng Bát Nhị vừa xây má»™t ngôi đình tháºt nguy nga nhÆ°ng các hÆ°Æ¡ng chức cáºy già u, lại có lá»i xúc phạm, khinh khi dân là ng bất hạnh không xây nổi mái đình. Äạo sÄ© bình tâm khuyên dân là ng nhẫn nhục và chỠđợi. Không bao lâu, sau má»™t đêm mÆ°a to gió lá»›n, sấm sét đầy trá»i dân là ng được tin vui đã có ngôi đình má»›i. Ai cÅ©ng vui mừng, đến nÆ¡i dá»n đất trÆ°á»›c đây đã thấy sừng sững ngôi đình ngói Ä‘á». Niá»m vui lẫn kinh ngạc của dân là ng chÆ°a nguôi thì lại nghe tin dữ bên là ng Bát Nhị bị mất đình. Thế là bá»n hà o lý nổi cÆ¡n thịnh ná»™, cấp báo lên quan tố cáo đạo sÄ© là phù thủy dùng phép ma tà thuáºt đánh cắp đình là ng.
Lúc bấy giá» dÆ°á»›i triá»u Tá»± Äức ra lệnh bắt đạo sÄ©, khép tá»™i gây rối và mÆ°u bạo loạn. Vua bèn ra hình phạt "Tam ban triá»u Ä‘iển" (tức tá»™i hình chết chém, uống Ä‘á»™c dược hoặc thắt cổ). Giữa pháp trÆ°á»ng, đạo sÄ© cùng vợ Ä‘iá»m nhiên và xin cấp má»™t tấm lụa Ä‘iá»u, xếp hình chim phượng. Sau khi dùng má»±c Ä‘iểm nhãn, dải lụa Ä‘iá»u biến thà nh chim phượng mang cả hai vợ chồng bay vá» phÃa Nam".
Sá»± kiện Thầy dùng phép thần thông di chuyển ngôi đình của là ng Bát Nhị sang là ng La Qua có mà u sắc thần thoại mang âm hưởng "lấy của nhà già u Ä‘em cho ngÆ°á»i nghèo"… ChÃnh sá»± kiện vị đạo sÄ© bị triá»u đình nhà Nguyá»…n ghép tá»™i chết… đã thúc giục giá»›i khoa há»c tìm cách kiến giải nguồn gốc miếu Thất vị là ng La Qua váºy.
Xã Phú Thanh (huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên-Huế) nguyên là là ng Qui Lai, do ngà i Phạm NhÆ° Nghi, vị khai sinh ra há» Phạm Hữu, khai khẩn xây dá»±ng nên và o thế ká»· XVII, thá»i chúa Nguyá»…n Hoà ng. Ngà i Phạm NhÆ° Nghi được nhà Nguyá»…n sắc phong là "Bổn thổ Thà nh Hoà ng khai khẩn nguyên thần Phạm Quý công, trÆ°á»›c phong Dá»±c Bảo Trung HÆ°ng linh phò gia tặng Äoan Túc tôn thần".
PhÃa tây nam là ng Qui Lai, cuối là ng, ven sông, có xóm Kim Bồng, theo truyá»n ức là xóm của những lÃnh thợ đóng thuyá»n bè phục vụ thủy quân triá»u chúa Nguyá»…n, triá»u Tây SÆ¡n và triá»u vua Nguyá»…n. Hà ng trăm năm trÆ°á»›c, xóm nà y Ä‘a phần là dân ngụ cÆ°, gồm những kÃp thợ của là ng Kim Bồng ở Quảng Nam được vua chúa triá»u Nguyá»…n trÆ°ng táºp để là m việc ở xưởng đóng thuyá»n. Gần xóm Kim Bồng, nay là là ng Hòa An, bên Ä‘Æ°á»ng là ng có miếu Thất vị, dá»±ng hà ng ngang bên Ä‘Æ°á»ng là ng, quay vá» hÆ°á»›ng tây nam.
SÆ° ThÃch PhÆ°á»›c Nghiêm, trụ trì chùa sắc tứ Từ Vân ở Qui Lai cho biết ở cồn là ng Qui Lai ngà y xÆ°a có ngôi miếu thá» má»™t vị tÆ°á»›ng Tây SÆ¡n, từng đóng quân ở cồn và tuẫn tiết ở đó. Có ngÆ°á»i nghe ngÆ°á»i xÆ°a truyá»n khẩu, rằng "Bảy Miếu nguyên trÆ°á»›c thá» 7 vị có xÆ°Æ¡ng cốt không đầy đủ, nằm trong 7 giá» mây, trôi dạt và o tấp ở ruá»™ng gần xóm Kim Bồng. Có ngÆ°á»i phát hiện, đắp nấm, thắp hÆ°Æ¡ng, lâu dần là ng láºp 7 bệ nhỠđể thá»". Xóm Kim Bồng, gần Bảy Miếu, ngà y cà ng đông cÆ° dân nên hình thà nh là ng Hòa An.
Phải chăng dấu vết hà i cốt hoà ng tộc nhà Tây Sơn đã hé lộ?
Miếu Thất vị (hay Bảy Miếu) xóm Kim Bồng không có niên đại cụ thể. Trong khi đó miếu Thất vị là ng La Qua dù thần bà hÆ¡n nhÆ°ng có niên đại là năm Gia Long thứ 14 (1815). Tuy nhiên, 7 vị có xÆ°Æ¡ng cốt, nằm trong giá» mây, "lồi" hay "má»c" từ đất là có Ä‘iểm tÆ°Æ¡ng đồng. Ở La Qua có truyá»n ức rằng có ngÆ°á»i nháºp đồng, tá»± xÆ°ng là vua "Mây", chúa "Lồi" và sá»± kiện dân là ng Hòa An (xóm Kim Bồng xÆ°a), đã phát hiện xÆ°Æ¡ng cốt của 7 vong vị trong 7 giá» mây… là những cÆ¡ sở để hình thà nh má»™t giả thuyết có thể giải thÃch được má»™t và i tồn nghi lịch sá»:
Xóm Kim Bồng ở Thừa Thiên-Huế ngà y trÆ°á»›c Ä‘a phần là ngÆ°á»i ngụ cÆ°, có gốc thuá»™c là ng nghá» Kim Bồng ở Quảng Nam. Là ng má»™c Kim Bồng của xứ Quảng nằm ở xã Cẩm Kim, đối diện phố cổ Há»™i An, bên kia bá» con sông Hoà i. Nghá» má»™c Kim Bồng được hình thà nh từ thế ká»· XV bởi những ngÆ°á»i Việt đầu tiên từ đồng bằng Bắc Bá»™ và vùng Thanh - Nghệ - TÄ©nh và o khai khẩn vùng đất Cẩm Kim - Há»™i An thá»i bấy giá». Cuối thế ká»· XVI - đầu thế ká»· XVII nghá» má»™c Kim Bồng bắt đầu phát triển nhá» thÆ°Æ¡ng cảng Há»™i An phồn thịnh. Äến thế ká»· XVIII, Kim Bồng đã phát triển thà nh là ng nghá» vá»›i 3 nhóm nghá» rõ rệt; má»™c xây dá»±ng, má»™c dân dụng và đóng tà u thuyá»n bằng gá»—. Nghệ nhân Kim Bồng từng được vua chúa nhà Nguyá»…n Ä‘Æ°a ra kinh đô xây dá»±ng và tôn tạo các công trình thà nh quách, lăng tẩm, má»™c dân dụng và đặc biệt đóng thuyá»n.
Â
|
Toà n cảnh bảy miếu ở là ng Hoà An ở Phú Vang, Thừa Thiên - Huế. |
Sông HÆ°Æ¡ng phÃa hạ lÆ°u có dòng chảy theo hÆ°á»›ng nam - bắc, từ Tiên Ná»™n đến Lại Ân (Ngã Ba Sình), nhÆ°ng từ Lại Ân đến xóm Kim Bồng thì dòng chảy theo hÆ°á»›ng tây nam - đông bắc, sau đó vá»n trÆ°á»›c mặt là ng Qui Lai theo hÆ°á»›ng tây - đông. Äây là nguyên nhân hình thà nh cồn đất giữa sống ở trÆ°á»›c mặt xóm Kim Bồng và là ng Qui Lai.
Tháng 11 năm Nhâm Tuất (1802), Vua Gia Long tổ chức lá»… Hiến Phù, hà nh tá»™i Vua Thái Äức Nguyá»…n Nhạc, Vua Quang Trung Nguyá»…n Huệ, ChÃnh cung hoà ng háºu của Vua Quang Trung, Vua Cảnh Thịnh, hoà ng đệ Nguyá»…n Quang Duy, nữ tÆ°á»›ng Bùi Thị Xuân và con gái của bà … Ba thủ cấp của 3 vua Tây SÆ¡n thì giam và o vò, còn lại xÆ°Æ¡ng cốt của 3 vua và 4 tá» tá»™i khác thì cho và o giá» mây, là m ô uế, xong bắn ra sông HÆ°Æ¡ng. Các giá» có xÆ°Æ¡ng cốt chìm nổi, trôi theo dòng, là ng nà o hai bên sông HÆ°Æ¡ng phát hiện những giá» xÆ°Æ¡ng nà y thì dùng sà o lùa giá»Â để chúng trôi tiếp…
Sau má»™t khoảng thá»i gian trôi dạt, có khả năng khi đến khúc quẹo ở vùng Ä‘ang bồi tạo ven sông HÆ°Æ¡ng, chặng gần xóm Kim Bồng thì tấp và o bá», dá»c theo con hói nà o đó, trở thà nh trầm tÃch và bị quên lãng theo thá»i gian. Dân xóm Kim Bồng, canh tác rau mà u trên vùng đất bồi phÃa tây nam của xóm, có khả năng phát hiện những giá» mây có cốt và có ngÆ°á»i biết những giá» nà y từng Ä‘á»±ng hà i cốt của những vua, quan Tây SÆ¡n bị hà nh hình trong lá»… Hiến Phù tại Phú Xuân. NgÆ°á»i xóm Kim Bồng đã đắp nấm cho các xÆ°Æ¡ng cốt nằm trong giá» mây, bà máºt thắp hÆ°Æ¡ng thá» phụng dÆ°á»›i vá» che 7 má»™ cô hồn. Dần dà khi cÆ¡n sốt trả thù nhà Tây SÆ¡n hạ nhiệt ở Huế, ngÆ°á»i xóm Kim Bồng đã dá»±ng 7 bệ nhá» nhÆ° bệ thá» cô hồn váºy. Vá» sau khi xóm Kim Bồng trở thà nh là ng Hòa An, 7 bệ thỠđược tôn tạo thà nh miếu Thất vị (Bảy Miếu), không thá» má»—i miếu má»—i vị mà thá» chung vá»›i các thiên thần, nhân thần nhÆ° các là ng khác.
Má»™t vị quan Tây SÆ¡n nà o đó được triá»u Nguyá»…n tha tá»™i, từng biết bà máºt vá» 7 "giá» mây có hà i cốt của tá» tá»™i Tây SÆ¡n" gần xóm Kim Bồng ở Huế, đã lui vỠẩn dáºt ở đồi DÆ°Æ¡ng Thần là ng La Qua ở Quảng Nam và đã tạo ra truyá»n thuyết vá» bảy hòn đá lồi, có hình mặt ngÆ°á»i, xuất hiện ở là ng La Qua, rồi dá»±ng 7 bệ thá», thá»±c ra chủ Ä‘Ãch là hÆ°Æ¡ng khói vá»ng thá» các vua, hoà ng háºu, nữ tÆ°á»›ng Tây SÆ¡n. Tiếng đồn đến tai triá»u đình nhà Nguyá»…n, nên vị nho sÄ© kiêm đạo sÄ© bị ghép tá»™i chết và có khả năng ông ta đã trốn thoát và o Bình Thuáºn. Hà nh trạng của vị nà y là cốt lõi của truyá»n thuyết và có dinh Thầy ThÃm ở Hà m Tân (Phan Thiết). Vá» sau dân là ng La Qua bà máºt thá» cúng vị đạo sÄ© nà y và tạo ra thần thoại Diêm VÆ°Æ¡ng phái ngÆ°á»i con thứ tám lên dÆ°Æ¡ng thế để trợ giúp 7 bà chị váºy.
Hiện tượng những quan quân Tây SÆ¡n phần lá»›n được tha, vá» lại quê nhà , có ngÆ°á»i âm thầm tưởng nhá»› nhà Tây SÆ¡n, tạo ra những hình thức thá» cúng bà máºt là má»™t hiện thá»±c lịch sá». Miếu Thất vị ở xóm Kim Bồng (là ng Hòa An, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên-Huế), miếu Thất vị ở là ng La Qua huyện Äiện Bà n, tỉnh Quảng Nam), dinh Thầy ThÃm ở Hà m Tân (thà nh phố Phan Thiết) có khả năng có liên quan đến 7 giá» mây có hà i cốt vua quan nhà Tây SÆ¡n trong lá»… Hiến Phù và o mùa đông năm Nhâm Tuất (1802), từng được phát hiện ở xóm Kim Bồng ở Thừa Thiên. Äó là má»™t khả năng cần kiểm chứng.
Phải chăng, dấu tÃch hà i cốt Vua Quang Trung cùng má»™t số thà nh viên hoà ng tá»™c, công thần, cáºn tÆ°á»›ng đã có manh mối để kiếm tìm?
|