Di tÃch Äấu trÆ°á»ng Hoà ng cung: Äang từng ngà y hoang phế |
Sunday, 20 May 2012 03:47 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1:30, 28/12/2011
Sá» cÅ© chép lại rằng: Tráºn đấu cuối cùng tại Hổ Quyá»n diá»…n ra và o năm 1904, dÆ°á»›i thá»i Vua Thà nh Thái nhÆ° sau: "Hôm đó, má»™t con voi cái hiên ngang Ä‘i và o trÆ°á»ng đấu, con voi cất tiếng rống to. Nhìn thần thái con váºt, nhà vua buông lá»i: "Con voi nà y can đảm lắm". Â
Những tráºn thÆ° hùng trong hổ quyá»n Äối vá»›i các nhà nghiên cứu sá» há»c nói chung, các nhà nghiên cứu Huế nói riêng và những ngÆ°á»i có trách nhiệm vá»›i Huế, Hổ Quyá»n - má»™t đấu trÆ°á»ng của hoà ng cung (les Arenes Royales) có chá»— đứng hết sức quan trá»ng trong quần thể di tÃch Huế. Có ngÆ°á»i đã và von rằng: Ngoà i đấu trÆ°á»ng giác đấu nổi tiếng thá»i La Mã cổ đại nhÆ° Coloseum, không đâu tìm được má»™t đấu trÆ°á»ng quy mô nhÆ° Hổ Quyá»n. Hổ Quyá»n là má»™t đấu trÆ°á»ng giữa voi và cá»p được xây dá»±ng và o năm Minh Mạng thứ 11 (1830) dÆ°á»›i triá»u Vua Minh Mạng. Vị trà ở gần đồi Long Thá», thuá»™c thôn TrÆ°á»ng Äá, là ng Nguyệt Biá»u, xã Thủy Biá»u, Tp Huế (Thừa Thiên - Huế), cách kinh thà nh 4 km vá» phÃa tây nam. Hổ Quyá»n vừa là chá»— vua quan nhà Nguyá»…n giải trà đồng thá»i cÅ©ng là nÆ¡i luyện táºp cho voi quen vá»›i không khà chiến đấu lúc lâm tráºn. DÆ°á»›i thá»i Vua Gia Long (1802-1819), các tráºn thÆ° hùng giữa voi và cá»p được tổ chức ngay trên dải đất trống trÆ°á»›c mặt Kinh thà nh. Äấu trÆ°á»ng không có phòng thà nh, nhà vua bắt lÃnh đứng vây quanh thà nh má»™t vòng tròn để là m hà ng rà o cho đấu trÆ°á»ng hết sức nguy hiểm. Má»™t ngÆ°á»i được xem cuá»™c thÆ° hùng ấy là ông Michel Äức Chaingeau. Vá» sau viết cuốn hồi ký Hoà i niệm Huế (Souvenirs de Huế), ông đã thuáºt lại má»™t ká»· niệm hết sức rùng rợn: Trong tráºn đấu hôm ấy, mặc dù con cá»p đã bị tÆ°á»›c bá» hết nanh vuốt và cá»™t chặt và o má»™t cái cá»c đóng kiên cố... NhÆ°ng không ngá» nó mạnh và dữ quá, nó gồng mình bứt đứt sợi dây rồi nhảy phóc lên tát anh nà i Ä‘ang ngồi trên đầu voi. Anh nà i hoảng hốt chÆ°a kịp kêu cứu thì đã bị tấn công bay xuống đất và bị con voi của chÃnh anh giẫm chết tại chá»—. Äến nhÆ° thế con cá»p hung dữ vẫn chÆ°a hả cÆ¡n giáºn, nó lao tiếp xuống đám lÃnh Ä‘ang đứng là m hà ng rà o xung quanh, gây cho nhiá»u binh sÄ© bị thÆ°Æ¡ng và vua quan triá»u Gia Long phải má»™t phen thất kinh hồn vÃa. Qua thá»i Minh Mạng, và o năm 1829, nhân lá»… Tứ tuần Äại khánh (mừng thá» vua 40 tuổi) triá»u đình cÅ©ng tổ chức má»™t tráºn đấu giữa voi và cá»p ở bá» bắc sông HÆ°Æ¡ng. Nhà vua ngá»± trên thuyá»n rồng gần bỠđể xem. Con cá»p cÅ©ng bị buá»™c chặt và o má»™t cây cá»c trÆ°á»›c khi đấu vá»›i voi. NhÆ°ng khi Ä‘ang đấu, con cá»p giáºt đứt được sợi dây và nhảy xuống sông bÆ¡i vá» chiếc thuyá»n ngá»±. Khán giả gồm vua quan và dân chúng má»™t phen hoảng hốt. Không có vÅ© khà trong tay, chÃnh Vua Minh Mạng phải dùng má»™t cây sà o để đẩy lùi con cá»p và sai lÃnh tượng dịch nhảy xuống má»™t chiếc thuyá»n nhá» chèo xáp lại gần con cá»p và giết chết nó giữa dòng sông. Â
Vá» sau nà y, để bảo đảm an toà n cho ngÆ°á»i xem, năm Canh Dần (1830), Vua Minh Mạng đã cho xây dá»±ng Hổ Quyá»n ở gần đồi Long Thá» và Thà nh Lồi của ngÆ°á»i Chiêm Thà nh xÆ°a. Vị trà xây Hổ Quyá»n ở gần vá»›i miếu Long Châu, nÆ¡i thá» những con voi từng chiến đấu giúp Nguyá»…n vÆ°Æ¡ng dá»±ng nghiệp. Hổ Quyá»n là má»™t đấu trÆ°á»ng lá»™ thiên hình và nh khăn. Vòng tÆ°á»ng ở bên trong cao 5,90m và vòng tÆ°á»ng bên ngoà i cao 4,75m (kể cả lan can) có khuynh Ä‘á»™ 1/10 chúc đầu và o nhau, ôm chặt lấy mô đất ở giữa. Bá» dà y đỉnh tÆ°á»ng ngoà i dà y 35cm và đỉnh tÆ°á»ng trong 47cm. Cả hai cá»™ng vá»›i mô đất ở giữa tạo thà nh má»™t bá» dà y 4m ở đỉnh và 5m ở mặt đất thÆ°á»ng. Mặt trên của mô đất ấy cao bằng tÆ°á»ng ngoà i, tạo thà nh con Ä‘Æ°á»ng chạy vòng tròn (chỉ gián Ä‘oạn ở khán Ä‘Ã i nÆ¡i vua ngồi xem) để khán giả Ä‘i quanh trên đấu trÆ°á»ng và để xem voi cá»p đánh nhau trong lòng chảo. Mô đất chạy vòng ấy cÅ©ng đã được dùng để trổ thà nh 5 chuồng cá»p và hệ thống các cá»a gá»— được đóng mở bằng cách kéo dây từ trên xuống. Ngoà i ra, có má»™t cá»a vòm lá»›n dà nh cho voi ra và o chiến đấu, rá»™ng 1,90m, cao gần 4m, có hai cánh lá»›n, bản lá» bằng đá. ÄÆ°á»ng kÃnh trong lòng chảo Ä‘o được 44m, chu vi ngoà i Hổ Quyá»n là 140m. Khán Ä‘Ã i vua ngồi, theo nguyên tắc của Dịch há»c, quay mặt vá» hÆ°á»›ng Nam, xây cao hÆ¡n khán Ä‘Ã i bình thÆ°á»ng chạy quanh đấu trÆ°á»ng và cÆ¡i ná»›i ra sau tạo má»™t không gian tÆ°Æ¡ng đối rá»™ng. Bên trái khán Ä‘Ã i là cầu thang A có hệ thống báºc cấp Ä‘i lên gồm 24 cấp dà nh cho vua và các hoà ng thân quốc thÃch, quốc khách và đại thần. Hai bên có hai hệ thống tÆ°á»ng xây bằng gạch hoa đúc rá»—ng. Bên phải khán Ä‘Ã i là cầu thang B có má»™t hệ thống 20 báºc cấp được xây tÆ°Æ¡ng tá»± dà nh cho quan chức, binh lÃnh và thÆ°á»ng dân. Theo quan niệm của triá»u Nguyá»…n, voi vừa tượng trÆ°ng cho sức mạnh của vÆ°Æ¡ng quyá»n vừa là má»™t loà i thú có Ãch cho xã há»™i, còn cá»p lại là ác thú của rừng xanh, luôn Ä‘i phá hoại mùa mà ng và sinh mạng. Vua Minh Mạng là ông vua đã từng áp dụng chÃnh sách trung Æ°Æ¡ng táºp quyá»n và thÆ°á»ng dùng bạo lá»±c để giải quyết các vấn đỠđối ná»™i và đối ngoại. Những kẻ chống đối chế Ä‘á»™ Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i Ä‘á»u bị trừng trị má»™t cách lạnh lùng. Voi có sức mạnh vô địch trong các loà i thú, vua nghÄ© mình cÅ©ng phải có má»™t quyá»n lá»±c tối thượng trong thiên hạ. Vì váºy, trong các tráºn đấu ở Hổ Quyá»n, voi giết chết cá»p là má»™t vấn Ä‘á» tiên quyết. Cuá»™c đấu phải được kéo dà i cho đến lúc nà o voi giết chết được cá»p má»›i thôi. TrÆ°á»›c má»—i tráºn đấu, cá»p còn bị cắt nanh, bẻ vuốt, nói chung là bị con ngÆ°á»i chủ định tÆ°á»›c Ä‘oạt Ä‘i những vÅ© khà lợi hại của nó. Â
Thá»i kỳ hÆ°ng thịnh, các tráºn đấu tại Hổ Quyá»n được tổ chức hà ng năm, nhÆ°ng cÅ©ng tùy sở thÃch của từng ông vua triá»u Nguyá»…n, có khi má»™t năm tổ chức và i ba tráºn đấu nhÆ°ng cÅ©ng có khi và i ba năm má»›i tổ chức má»™t tráºn. Sá» cÅ© chép lại rằng: Tráºn đấu cuối cùng tại Hổ Quyá»n diá»…n ra và o năm 1904, dÆ°á»›i thá»i Vua Thà nh Thái nhÆ° sau: "Hôm đó, má»™t con voi cái hiên ngang Ä‘i và o trÆ°á»ng đấu, con voi cất tiếng rống to. Nhìn thần thái con váºt, nhà vua buông lá»i: "Con voi nà y can đảm lắm". Trong tráºn đấu, con cá»p lá»›n dữ tợn nhảy lên tát mạnh và o đầu voi, con váºt lắc mạnh nhÆ°ng con hổ vẫn cố sức bám chặt hòng cắn xé giết chết địch thủ. Trong cÆ¡n giáºn dữ, con chiến tượng đã dùng cả uy mãnh ngà n cân của mình húc thẳng đầu và o thà nh Hổ Quyá»n, ép mạnh con cá»p và o đó. Lúc voi ngẩng đầu lên, con cá»p rÆ¡i phịch xuống đất và sau đó nó đã bị chà nát". Từ đó vá» sau, má»™t phần vì kinh tế khó khăn không thể chi phà cho việc săn bắt thêm voi, cá»p để thi đấu, má»™t phần vì sá»± mâu thuẫn ngà y cà ng trầm trá»ng giữa Vua Thà nh Thái vá»›i chÃnh quyá»n bảo há»™, nên Hổ Quyá»n cÅ©ng bị bá» hoang cho đến ngà y nay. Nằm cách di tÃch Hổ Quyá»n chỉ 150m là Äiện Voi Ré. Äây là chứng tÃch má»™t thá»i của Ä‘á»™i Kinh Tượng nhà Nguyá»…n. DÆ°á»›i triá»u Vua Minh Mạng, ngÆ°á»i ta kể lại rằng má»™t voi tráºn bị thÆ°Æ¡ng chạy vá» phủ phục trÆ°á»›c Ä‘iện rống lên mấy tiếng rồi ngã lăn ra chết. Dân gian quen gá»i nÆ¡i nà y là Äiện Voi Ré. NhÆ°ng thá»±c ra tên viết chữ Hán ở bức hoà nh phi treo chÃnh giữa gian tiá»n tế là miếu Long Châu. Từ đó, các con voi có công trong tráºn mạc thÆ°á»ng được nhà vua sắc phong chức tÆ°á»›c, khi chết cÅ©ng được đắp má»™ và dá»±ng bia. Cụ bà Nguyá»…n Thị Huê, là ngÆ°á»i đã sống trá»n cuá»™c Ä‘á»i ở vùng đất nà y, cho biết: Lúc còn nhá», bà đã từng gánh chuối qua Long Châu miếu má»—i lần có lá»… trá»ng. Theo nhÆ° lá»i của bà Huê thì dòng há» của bà đã có đến 4 Ä‘á»i chăm lo, coi sóc Long Châu miếu. Ông Nguyá»…n Hữu Kiệt, cha của bà Huê là ngÆ°á»i cuối cùng lo việc cúng tế ở đây. Rồi bà cụ Huê còn chỉ cho khách thấy cái mả voi to đùng chôn ngay sau chân Hổ Quyá»n Ä‘ang bị chìm lấp trong cá» cây hoang phế: "Cái mả đó là của "ông" voi chết khi đánh nhau trong Hổ Quyá»n đó. Nhiá»u báºc cao niên ở khu vá»±c gần Hổ Quyá»n và Long Châu miếu còn kể lại rằng: má»—i viên gạch của Hổ Quyá»n Ä‘á»u rất linh thiêng. Nghe đâu trÆ°á»›c đây có nhiá»u ngÆ°á»i Ä‘em gạch ở đây vá» xây nhà , chẳng hiểu vì lý do gì có ngÆ°á»i là m ăn lụn bại, ngÆ°á»i bị tai nạn chết, từ đó chẳng còn ai dám lấy gạch ở Hổ Quyá»n vá» là m nhà nữa(?). Di tÃch dần bị hoang phế Di tÃch văn hóa quý giá nà y đã được công nháºn là di tÃch cấp Quốc gia theo Quyết định số 2009/1998 QÄ/BVHTT, ngà y 26/9/1998 Ä‘ang ngà y má»™t xuống cấp nghiêm trá»ng. Lá»›p phong hóa của thá»i gian và sá»± tà n phá của con ngÆ°á»i đã và đang là m cho nÆ¡i đây hoang tà n nhanh chóng. Hiện tại, hệ thống tÆ°á»ng thà nh của đấu trÆ°á»ng đã bị nứt gãy nhiá»u Ä‘oạn, những báºc cấp để bÆ°á»›c lên khán Ä‘Ã i đã bị bung sụt, Ä‘ang được rà o chắn lại má»™t cách tạm bợ vá»›i những cảnh báo nguy hiểm… TrÆ°á»›c đây, bên cạnh Hổ Quyá»n, phÃa trÆ°á»›c mặt Long Châu miếu có hồ sen rất rá»™ng, đó là nguồn nÆ°á»›c ăn của cả vùng Long Thá». Ngoà i ra, lợi tức bán hạt sen của cái hồ nà y cá»™ng vá»›i tiá»n cúng tế do triá»u đình cấp cÅ©ng đủ để dùng và o việc lá»… tế voi diá»…n ra khá lá»›n hà ng năm ở đây. Sau nà y, cùng vá»›i sá»± thá» Æ¡ của ngÆ°á»i Ä‘á»i, mặt nÆ°á»›c linh thiêng biến thà nh hồ nuôi cá, hÆ°Æ¡ng sen thÆ¡m ngát bị lấn át bởi vô và n mùi xú uế của rác thải sinh hoạt khiến cho mạch nÆ°á»›c hồ ô nhiá»…m và cạn dần. Vá»›i tốc Ä‘á»™ đô thị hóa chóng mặt, rất nhiá»u nhà dân đã lấn chiếm xây trùm lên đất Ä‘ai di tÃch. Muốn và o thăm chốn nà y, du khách phải chui qua cái kiệt 373 nhá» bé nằm khuất lấp trên Ä‘Æ°á»ng Bùi Thị Xuân. Xin được nhắc lại rằng: Khắp các nÆ°á»›c Äông Ã, kể cả Trung Quốc và Nháºt Bản, không thấy ở quốc gia nà o có đấu trÆ°á»ng tÆ°Æ¡ng tá»±. Hổ Quyá»n ở Huế chẳng những là má»™t di tÃch đặc biệt và độc đáo của Việt Nam, mà còn là má»™t di tÃch quý hiếm của thế giá»›i. Phan Bùi Bảo Thy http://antg.cand.com.vn
|