CUỘC DÂN BIẾN Ở QUẢNG NAM NÄ‚M MẬU THÂN (1908) QUA TÀI LIỆU LƯU TRá»® CỦA PHÃP |
周三, 2011年 01月 12日 14:16 |
Trung tâm lÆ°u trữ của Pháp ở Aix-en-Provence (C.A.O.M) còn giữ nhiá»u tÆ° liệu vá» cuá»™c dân biến năm Máºu Thân (1908). Nhá» những tÆ° liệu gốc, trá»±c tiếp và vô cùng quý giá nà y, chúng ta biết tÆ°á»ng táºn hÆ¡n biến cố là m rung Ä‘á»™ng cả guồng máy cai trị của thá»±c dân Pháp ở Äông DÆ°Æ¡ng. CÅ©ng nhá» nguồn tÆ° liệu nà y mà chúng ta hiểu tại sao Pháp Ä‘Ã n áp mạnh tay vá»›i các nhà cách mạng nÆ°á»›c ta đầu thế ká»·. 2. Báo Cáo gá»i Bá»™ trưởng Bá»™ Thuá»™c địa của các Toà n quyá»n Äông DÆ°Æ¡ng Beau, Klobukowski cùng Picanon Tổng giám đốc Thuế quan và Công quản Äông DÆ°Æ¡ng ngà y 3.7.1908. 3 trang. ( Rapport au Ministre des Colonies. MM Beau, Klobukowski, Gouverneur Général de l' Indo - Chine, Picanon, Directeur Général des Douanes et Régies de l' Indo - Chine, le 3 Juillet 1908) 3. Công văn của Toà n quyá»n Äông DÆ°Æ¡ng gá»i Khâm sứ Trung Kỳ tại Huế, Ä‘á» ngà y 8 tháng 5 năm 1908 tại Hà Ná»™i ( Le Gouverneur Général de l' Indo - Chine p.i à Monsieur le Résident Supérieur en Annam à Hue. Hanoi, le 8 Mai 1908, No 902, objet : A.S des Affaires d' Annam) 4. Công Ä‘iện của Toà n quyá»n Äông DÆ°Æ¡ng Bonhoure gá»i Bá»™ trưởng Bá»™ Thuá»™c địa, Hà ná»™i ngà y 2 tháng 4 năm 1908. Äóng dấu đến cùng ngà y của văn phòng Bá»™ Thuá»™c địa, số Ä‘iện tÃn 143. ( Dépêche télégraphique, No 143. Gouveneur Général de l' Indo - Chine à Colonies Paris, Hanoi, le 2 Avril 1908) 5. Báo cáo của Công sứ Vinh Destenay gá»i Khâm sứ Trung Kỳ tại Huế, ngà y 23 tháng 4 năm 1908. ( Rapport à M. Le Résident Supérieur du Résident de Vinh, le 23 Avril 1908) 6. ÄÆ¡n của bà Huỳnh Thị Lý, vợ của tú tà i Mai Luyện và mẹ của cá» nhân Mai Dị gá»i Toà n quyá»n Äông DÆ°Æ¡ng khiếu nại vá» việc bắt giữ Mai Luyện và Mai Dị cùng việc tịch thu tiá»n bạc của ThÆ°Æ¡ng há»™i Quảng Nam, Ä‘á» ngà y tháng 11.1908 7. Công văn của Công sứ Pháp Charles ở Há»™i An trả lá»i Khâm sứ Trung Kỳ vá» việc Huỳnh Thị Lý khiếu nại, Ä‘á» ngà y 13 tháng 1.1909 8. Những thông tin cung cấp cho Thanh tra Dufrenil, phụ tá Khâm sứ Trung Kỳ ( Thanh Hoá, ngà y 16.5.1908) ( Renseigments fournis à Monsieur l� Inspecteur Dufrenil, adjoint au Résident Supérieur de l� Annam. ThanhHoa, le 16 Mai 1908) .... Trên đây là má»™t số tÆ° liệu chÃnh và quan trá»ng,chÆ°a phải là đầy đủ, song cÅ©ng xung cấp cho ta má»™t số thông tin rất xác tÃn để hiểu hÆ¡n cuá»™c dân biến ở Quảng Nam. 1. Vá» nguyên nhân của cuá»™c dân biến Ngay khi cuá»™c dân biến Ä‘ang phát triển, chÃnh quyá»n thuá»™c địa các cấp, tiøm hiểu ngay tình hình thuế, xâu vì những ngÆ°á»i biểu tình thỉnh nguyện giảm xâu, thuế và phong trà o công khai tá»± nháºn là " xin xâu, xin thuế " Thanh tra Dufrenil, trong báo cáo "Vá» tình hình chÃnh trị ở Trung Kỳ " viết ngà y 22.9.1908, ngay sau khi cuá»™c dân biến bị Ä‘Ã n áp và lắng lắng dịu, cho rằng nguyên nhân vụ dân biến là thuá»™c vá» chÃnh trị và cuá»™c dân biến đã được tổ chức cẩn tháºn và chỉ là mà n dạo đầu : " Những tin tức thu lượm được dá»c hà nh trình, những chỉ dẫn do chÃnh những kẻ cầm đầu [dân biến] cung cấp, những lá»i trách cứ và đe doạ trên các bÃch chÆ°Æ¡ng...những thứ tịch thu được từ những phần tá» nòng cốt cho thấy có má»™t tổ chức nghiêm túc... tất cả chứng tá» má»™t cách chắc chắn rằng chúng ta Ä‘ang đứng trÆ°á»›c má»™t kế hoạch đã được nghiên cứu từ lâu và những cuá»™c biểu tình má»›i đây chỉ là dấu hiệu báo trÆ°á»›c cho má»™t tình trạng trầm trá»ng hÆ¡n ". Theo viện thanh tra dân sá»± vụ nà y, nguyên nhân bắt nguồn từ việc Phan Bá»™i Châu và CÆ°á»ng Äể xuất dÆ°Æ¡ng sang Nháºt. CÆ°á»ng Äể thuá»™c dòng trưởng của vua Gia Long nhiá»u lần được Ä‘á» nghị lên ngôi báu. Quanh CÆ°á»ng Äể là các sÄ© phú " bất mãn " Äà o Nguyên Phổ, Phan Châu Trinh, Phan Bá»™i Châu,...Dufrenil, cho biết trÆ°á»›c tháng 3-1908, khi cuá»™c dân biến phát khởi thì : 2. Cuá»™c dân biến ở Quảng Nam đã được chuẩn bị từ lúc nà o ? " Ngay từ năm 1906, những sứ giả bà máºt [của phong trà o Duy Tân] đã lui tá»›i các tỉnh miá»n Trung, và o lúc đó ngÆ°á»i ta nháºn biết những hoạt Ä‘á»™ng của hỠở Biønh Äịnh và và o tháng 10 � 1907 ở Quảng Nam " Tà i liệu cho biết viên Công sứ ở Há»™i An đã cho theo dõi chặt chẽ má»™t số cuá»™c há»p khả nghi ở Tam Kỳ (1907) Má»™t nhân váºt Quảng Nam, nhÆ°ng hoạt Ä‘á»™ng ở Biønh Äịnh, cÅ©ng được canh chừng là Trần Cao Vân mà ngÆ°á»i Pháp cho rằng đã tham gia váºn Ä‘á»™ng, tuyên truyá»n tÃch cá»±c và đồng thá»i là má»™t trong những ngÆ°á»i lãnh đạo cuá»™c dân biến ở Bình Äịnh. Tà i liệu cÅ©ng ghi nháºn những ngÆ°á»i lãnh đạo ở Quảng Nam và Quảng Ngãi đã đến ranh giá»›i Bình Äịnh - Quảng Ngãi để phát Ä‘á»™ng phong trà o ở đây. Tà i liệu cÅ©ng chỉ rõ má»™t số những ngÆ°á»i lãnh đạo Phong trà o Duy Tân [ và Duy Tân há»™i] " nguy hiểm nhất " không phải là những ngÆ°á»i trá»±c tiếp tham dá»± cuá»™c dân biến. Ngoà i há», các thân hà o, nhân sÄ© cÅ©ng không cắt tóc để dá»… dà ng giúp đỡ cuá»™c dân biến bằng cách quyên góp, bằng uy tÃn của mình mà không " lá»™ diện " là đồng loã vá»›i " bá»n duy tân " ! 3. Ghi nháºn diá»…n biến, đánh giá và ban hà nh những chỉ thị cần thiết để đối đầu vá»›i cuá»™c dân biến ở Quảng Nam Ngay ngà y 2 tháng 4 năm 1908, Toà n quyá»n Äông DÆ°Æ¡ng Bonhoure đã báo cáo vá»›i Bá»™ Thuá»™c địa ở chÃnh quốc : " Khâm sứ Trung Kỳ đã báo cho tôi rằng từ hai hôm nay, dân Quảng Nam và Quảng Ngãi đã tụ há»p đông hai, ba ngà n ngÆ°á»i tại các tỉnh lỵ để biểu tình và yêu cầu miá»…n thuế. Những ngÆ°á»i biểu tình không vÅ© trang và hình nhÆ° chỉ Ä‘Æ¡n giản dùng áp lá»±c số đông để đạt yêu cầu. Phong trà o có thể do má»™t số sÄ© phu bất mãn và những kẻ tuyên truyá»n Ãt nhiá»u chịu ảnh hưởng tÆ° tưởng Nháºt Bản. Viên Khâm sứ đã khảo sát tại chá»— và theo dõi diá»…n biến. Tôi đã chỉ thị ông hãy yêu cầu Phủ Phụ ChÃnh giải quyết nhanh chóng và kÃn đáo. Má»™t số kẻ xách Ä‘á»™ng đã bị bắt và sẽ do Nam triá»u xét xá». Viên Khâm sứ hy vá»ng sẽ nhanh chóng ổn định tình hình. Tôi sẽ luôn theo dõi tình hình. Bonhoure. " Toà n quyá»n Äông DÆ°Æ¡ng Bonhoure, trong công văn gá»i Khâm sứ Trung Kỳ ngà y 8 - 5- 1908 cÅ©ng nhấn mạnh đến vai trò của sÄ© phu duy tân và o cuá»™c dân biến và sá»± kiện đông đảo quần chúng đã hưởng ứng tham gia cuá»™c biểu tình nhiá»u ngà y khắp các phủ huyện ở Quảng Nam và ngay tại Toà Công sứ ở Há»™i An. Toà n quyá»n Äông DÆ°Æ¡ng cÅ©ng nhÆ° viên Khâm sứ Trung Kỳ Ä‘á»u muốn Phủ Phụ ChÃnh đảm Ä‘Æ°Æ¡ng vai trò xét xá» và tuyên án các sÄ© phu nhÆ° Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng... để dân chúng không có cá»› tiếp tục phản kháng chÃnh quyá»n thuá»™c địa. Chúng ta cần thấy rõ mục tiêu các cuá»™c biểu tình phản kháng không phải là các quan lại ngÆ°á»i Việt mà há» luôn yêu cầu " các quan cùng dân Ä‘i xin xâu ", mà là các toà sứ các tỉnh và toà Khâm sứ ở Huế. Còn ở các tỉnh, việc xét xá» giao cho án sát, bố chánh và sau đó bản án được phúc thẩm ở Phủ Phụ ChÃnh, Khâm sứ là kẻ phê duyệt cuối cùng. Bản án Trần Quý Cáp đáng lý phải được Phủ Phụ ChÃnh hoặc CÆ¡ Máºt Viện xét xá» nhÆ° được quy định viø Trần Quý Cáp là tiến sÄ© (hoặc phó bảng nhÆ° trÆ°á»ng hợp Phan Châu Trinh bị bắt ở Hà Ná»™i, không di lý vá» Quảng Nam mà vá» Huế để CÆ¡ Máºt Viện xét xá»). Ãn sát Khánh Hoà hai lần yêu cầu di lý Trần Quý Cáp vá» Huế nhÆ°ng hai lần Toà Khâm sứ và CÆ¡ Máºt Viện Ä‘á»u yêu cầu xét xá» tại Khánh Hoà theo Ä‘iá»u 309 và 321 Hoà ng Việt luáºt lệ. *    * Tóm lại : Cần chÃnh danh phong trà o mà ta quen gá»i là chống thuế Trung Kỳ 1908 là Phong trà o dân biến,Cuá»™c dân biến năm Máºu Thân (1908) ở Trung Kỳ nhÆ° Phan Châu Trinh và Huỳnh Thúc Kháng gá»i Cuá»™c dân biến nà y là kết quả váºn Ä‘á»™ng tuyên truyá»n của những sÄ© phu và cán bá»™ Phong trà o Duy Tân (công khai) và Duy Tân há»™i ( bà máºt) từ những năm 1906, 1907. Tại Quảng Nam các cuá»™c há»™i há»p bà máºt nà y đã bị theo dõi ( 1907 ở Tam Kỳ). Váºy không nên kết luáºn rằng cuá»™c dân biến nà y là tá»± phát và các sÄ© phu nổi tiếng nhÆ° Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quý Cáp là vô can ! Toà Khâm sứ đã Ä‘á» nghị xá» tá» hình Trần Quý Cáp và bắt Phan Châu Trinh từ Hà Ná»™i là hai nÆ¡i không thuá»™c mÆ°á»i tỉnh Trung Kỳ có biểu tình " xin xâu " NhÆ° trong thÆ° công sứ Quảng Nam gá»i Khâm sứ Trung Kỳ trả lá»i vá» vụ khiếu nại của Huỳnh Thị Lý, ngÆ°á»i Pháp biết rõ ThÆ°Æ¡ng há»™i Quảng Nam láºp ra ở Há»™i An không có mục Ä‘Ãch buôn bán mà nhằm mục Ä‘Ãch " bất hợp pháp " và cho dù có cổ đông là quan lại Việt Nam và cả Công sứ Pháp, ThÆ°Æ¡ng há»™i Quảng Nam vẫn bị giải tán, và tiá»n bạc bị tịch thu ! Việc công sứ Quảng Nam tham gia ThÆ°Æ¡ng há»™i Quảng Nam có thể đã là m cho các sÄ© phu mất cảnh giác và để ngÆ°á»i Pháp có thể theo dõi những hoạt Ä‘á»™ng " bất hợp pháp " nấp đằng sau ThÆ°Æ¡ng há»™i Quảng Nam. NgÆ°á»i Pháp đã Ä‘Ã n áp các cuá»™c biểu tình má»™t cách tà n bạo, chém giết thẳng tay những kẻ lãnh đạo trá»±c tiếp và bắt giữ đầy ải các sÄ© phu duy tân ra Côn Äảo, lên Lao Bảo... vì há» sợ những gì có thể tiếp diá»…n, mạnh hÆ¡n, không còn là bất bạo Ä‘á»™ng... nhÆ° hỠđã theo dõi và nháºn định. Chúng ta sẽ có cái nhìn rõ hÆ¡n nếu ta theo dõi các tỉnh khác nhÆ° Bình Äịnh, Quảng Ngãi, Nghệ An, Thanh Hoá qua tà i liệu lÆ°u trữ Pháp. Ná»™i dung đó chÆ°a được Ä‘á» cáºp trong bà i nà y. Có thể chúng ta mượn nháºn định sau đây của Jean Ajalbert, má»™t nhân chứng đã từng Ä‘i dá»c ÄÆ°á»ng Cái Quan viết trong ký sá»± " Les destinées de l'Indochine-voyage-histoire-colonisation " rằng : Cuá»™c dân biến được tổ chức má»™t cách thông thạo nhất, nhÆ° là má»™t cuá»™c diá»…n táºp qua đó xứ Annam tổng Æ°á»›c các năng lá»±c của miønh, kiểm Ä‘iểm các lá»±c luợng nổi dáºy của há» " Phan văn Hoà ng _Trần viết Ngạc
http://chimviet.free.fr/lichsu/tranvietngac/tvns054.htm
|