Kyrgyzstan – “Miếng bánh thÆ¡m†của các cÆ°á»ng quốc Imprimer
Mercredi, 15 Décembre 2010 15:26

3:45, 09/07/2010




Những cuá»™c bạo Ä‘á»™ng xung Ä‘á»™t sắc tá»™c đẫm máu gần đây đã cho thấy ngá»n lá»­a bạo lá»±c tại Kyrgyzstan còn lâu má»›i bị dập tắt kể từ sau vụ đảo chính tháng 4/2010. Äâu là những tác nhân chính châm ngòi cho những sá»± kiện trên tại quốc gia Trung à này? Nhiá»u nhà phân tích loại trừ khả năng đây là má»™t cuá»™c cách mạng tá»± phát bên trong Kyrgyzstan mà nó được bắt nguồn từ bên ngoài.
Thá»±c tế thì Kyrgyzstan là trung tâm xung Ä‘á»™t quyá»n lợi giữa các cÆ°á»ng quốc trong khu vá»±c và quốc tế. Tất cả Ä‘á»u muốn có được “miếng bánh thÆ¡m Kyrgyzstanâ€.
Tại khu vá»±c Trung Ã, Kyrgyzstan chiếm má»™t vị trí địa lý vô cùng quan trá»ng. Chiến lược gia ngÆ°á»i Anh Halford Mackinder gá»i đây là má»™t Ä‘iểm mấu chốt địa chính trị của thế giá»›i: má»™t vùng đất vì những đặc tính địa dÆ° chiếm má»™t vị trí trung tâm trong những cuá»™c tranh giành giữa các cÆ°á»ng quốc thế giá»›i.
Ngay sau khi cuá»™c đảo chính hồi tháng 4/2010 xảy ra tại Kyrgyzstan (những diá»…n biến của cuá»™c đảo chính này giống y hệt các cuá»™c cách mạng màu trÆ°á»›c đây do Washington tiến hành nhÆ° cuá»™c Cách mạng Hoa hồng tại Gruzia năm 2003, Cách mạng Cam tại Ucraina năm 2004 và thậm chí là cuá»™c Cách mạng hoa Tulip năm 2005 Ä‘em lại quyá»n Ä‘iá»u hành Kyrgyzstan cho Tổng thống thân Mỹ Kourmanbek Bakiev), nhiá»u phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông phÆ°Æ¡ng Tây cho rằng đây là màn dàn dá»±ng của ngÆ°á»i Nga khi áp dụng nhuần nhuyá»…n những chiêu bài giật dây của phÆ°Æ¡ng Tây.
Theo há», Moskva sẽ được hưởng lợi nhiá»u nhất từ sá»± thay đổi chế Ä‘á»™ tại Kyrgyzstan. Tuy nhiên, giá»›i phân tích chính trị quốc tế lại có nhận xét khác, trong trÆ°á»ng hợp thay đổi chính quyá»n tại Kyrgyzstan vừa qua, để hiểu được tại sao, ai đã làm gì và ai được hưởng lợi... lại không há» Ä‘Æ¡n giản nhÆ° giá»›i truyá»n thông phÆ°Æ¡ng Tây tung tin. Song tá»±u trung lại, bất kỳ là ai tham gia vào việc thay đổi chính thể tại Kyrgyzstan thì Ä‘á»u có những mối liên quan mật thiết tá»›i vấn Ä‘á» an ninh quân sá»± tại khắp lục địa à - Âu (trải dài từ Trung Quốc tá»›i Nga).



Thùng thuốc súng chính trị
Những cuá»™c biểu tình chống Tổng thống Bakiev nổ ra hồi tháng 3/2010 sau khi có những tiết lá»™ cáo buá»™c vị tổng thống này cùng gia đình tham ô má»™t số tiá»n khổng lồ. Năm 2009, ông Bakiev đã cho sá»­a má»™t Ä‘iá»u khoản trong Hiến pháp Kyrgyzstan theo hÆ°á»›ng ấn định những Ä‘iá»u khoản thừa kế tổng thống trong trÆ°á»ng hợp ông này bị tá»­ vong Ä‘á»™t ngá»™t hoặc bất ngá» từ chức. BÆ°á»›c Ä‘i này, bị dÆ° luận Kyrgyzstan coi là âm mÆ°u thiết lập má»™t triá»u đại Bakiev, là má»™t trong những nguyên nhân dẫn tá»›i những làn sóng biểu tình phản đối trên cả nÆ°á»›c trong thá»i gian gần đây.
Cụ thể, ông Bakiev đã Ä‘Æ°a con trai và ngÆ°á»i thân vào nắm giữ những vị trí quan trá»ng trong chính quyá»n Bishkek, chẳng hạn nhÆ° vị trí nắm giữ những khoản tiá»n khổng lồ, Æ°á»›c tính lên đến 80 triệu USD/năm, từ khoản tiá»n thuê căn cứ Manas của Mỹ và từ những hợp đồng khác.
Kyrgyzstan là má»™t trong những quốc gia nghèo nhất Trung Ã: hÆ¡n 40% dân số sống dÆ°á»›i mức nghèo khổ. Ông Bakiev đã cá»­ con trai Maxim của mình làm ngÆ°á»i đứng đầu CÆ¡ quan Äầu tÆ° phát triển và Äổi má»›i, má»™t vị trí có thể kiểm soát các nguồn tài nguyên khoáng sản quý hiếm của đất nÆ°á»›c, trong đó có má» vàng Kumtor.
Cuối năm 2009, ông Bakiev đã cho tăng thuế đối vá»›i các doanh nghiệp vừa và nhá» và đầu năm 2010 thì cho áp những biểu thuế má»›i trong lÄ©nh vá»±c viá»…n thông. Ông ta còn tÆ° nhân hóa tập Ä‘oàn Ä‘iện lá»›n nhất Kyrgyzstan. NhÆ°ng Ä‘iá»u đáng nói là tập Ä‘oàn Ä‘iện sau khi được tÆ° nhân hóa này đã nâng giá Ä‘iện lên gấp đôi vào tháng 1/2010.
DÆ° luận Kyrgyzstan còn cho rằng, gia đình Bakiev có 3% cổ phần trong tập Ä‘oàn này. Giá khí đốt tại các thành phố lá»›n cÅ©ng tăng 1.000%, trong khi mùa đông tại Kyrgyzstan Ä‘ang tá»›i gần khiến nhu cầu sá»­ dụng khí đốt rất cao. Phe đối lập Kyrgyzstan còn tố cáo Maxim Bakiev tổ chức tÆ° nhân hóa mạng lÆ°á»›i viá»…n thông quốc gia để Ä‘á»n đáp công lao cho má»™t ngÆ°á»i bạn có công ty tại Canaries... Tuy nhiên, câu há»i đặt ra là ai đã lợi dụng sá»± phản đối của ngÆ°á»i dân Kyrgyzstan để xóa sổ chính thể Bakiev?
Làn sóng biểu tình tại Kyrgyzstan đã được thổi bùng lên sau khi chính phủ quyết định tăng gấp 4 lần giá năng lượng và dịch vụ truyá»n thông vào tháng 3/2010. Trong những ngày đầu bạo loạn, hồi đầu tháng 3, bà Roza Otounbaieva đã được chỉ định làm phát ngôn viên Phong trào thống nhất, tập hợp các đảng đối lập ở Kyrgyzstan. Thá»i đó, bà Otounbaieva đã kêu gá»i Mỹ cần có ý kiến vá» những sai phạm của chính Bakiev nhÆ°ng Washington không có hồi đáp.
Theo những nguồn tin đáng tin cậy từ Nga, cùng vào thá»i Ä‘iểm đó, bà Roza Otounbaieva đã tiến hành đàm phán vá»›i Thủ tÆ°á»›ng Nga Vladimir Putin vá» tình hình tồi tệ tại Bishkek. Ngay sau khi chính quyá»n Bakiev bị lật đổ và chính quyá»n lâm thá»i của bà Otounbaieva Ä‘ang hình thành, Moskva là ngÆ°á»i đầu tiên thừa nhận chính quyá»n lâm thá»i và Ä‘á» xuất há»— trợ 300 triệu USD để chính quyá»n Otounbaieva ổn định tình hình, đồng thá»i chuyển má»™t phần khoản cho vay 2,15 tỉ USD, được Nga ký năm 2009 vá»›i chính quyá»n Bakiev nhằm xây dá»±ng má»™t nhà máy thủy Ä‘iện tại Naryn. Khoản tiá»n 2,15 tỉ USD này được Moskva chấp nhận sau khi Bakiev quyết định đóng cá»­a căn cứ quân sá»± Manas của Mỹ.
Những cuá»™c bạo Ä‘á»™ng hồi tháng 3/2010 lại làm tất cả má»i ngÆ°á»i bất ngá», đầu tiên là ông Bakiev và ngÆ°á»i Mỹ. Sá»± bình tÄ©nh của quân Ä‘á»™i, cảnh sát và biên phòng Kyrgyzstan trong những ngày đầu của bạo loạn đã khiến ngÆ°á»i ta nghÄ© đến má»™t sá»± phối hợp phức tạp và tỉ mỉ, được lên kế hoạch từ trÆ°á»›c. Cho đến giá», vẫn chÆ°a có ai chứng minh má»™t cách rõ ràng được rằng liệu đó có phải là sá»± giật dây từ bên ngoài Kyrgyzstan hay không và nếu có thì đó là hành Ä‘á»™ng của FSB Nga hay CIA Mỹ hoặc má»™t cÆ¡ quan tình báo nÆ°á»›c ngoài nào khác?
Ngày 7/4/2010, sau khi mất quyá»n kiểm soát tình hình, ông Bakiev đã vá»™i vã quay sang cầu viện Mỹ. NhÆ°ng nhận thấy tình hình nghiêm trá»ng khi mà máu của ngÆ°á»i biểu tình đã đổ quá nhiá»u trên các Ä‘Æ°á»ng phố, Mỹ đã xúi ông Bakiev và gia đình vá» cố thủ tại thành phố Osh, chá» thá»i cÆ¡ quay lại nắm quyá»n. NhÆ°ng Ä‘iá»u đó đã không xảy ra. Thông qua chính phủ và giá»›i lãnh đạo quân Ä‘á»™i, cảnh sát và các lá»±c lượng biên phòng, Bakiev đã từ chức ngày 16/4 và chạy sang Kazakhstan láng giá»ng. Theo những tin tức cuối cùng, ông Bakiev đã được chấp thuận tị nạn chính trị tại Belarus sau khi ná»™p 200 triệu USD.
Chính quyá»n má»›i tại Kyrgyzstan tuyên bố mở má»™t cuá»™c Ä‘iá»u tra quốc tế nhắm vào những tá»™i ác của Bakiev. Má»™t hồ sÆ¡ vụ án đã được lập trong đó quy tá»™i tất cả những ngÆ°á»i thân của ông Bakiev. Không còn lá»±a chá»n nào khác, Bakiev phải chạy trốn. Nhiá»u ngày trÆ°á»›c cuá»™c đào tẩu này, quân Ä‘á»™i và cảnh sát Kyrgyzstan đã chá»n đứng vá» phe đối lập.
Chốt chặn địa chính trị
Hiện nay, Kyrgyzstan giữ má»™t vị trí địa chính trị quan trá»ng trong khu vá»±c và thế giá»›i. Phía đông và nam tiếp giáp vá»›i Trung Quốc, phía bắc và tây tiếp giáp vá»›i các nÆ°á»›c Trung à giàu tài nguyên dầu má» nhÆ° Kazakhstan, Uzbekistan, Tadjikistan. Kyrgyzstan có rất nhiá»u tài nguyên khoáng sản quý nhÆ° vàng, uranium, than đá và dầu má».
Năm 1997, má» vàng Kumtor bắt dầu được Ä‘Æ°a vào khai thác và là má»™t trong những má» vàng lá»›n nhất thế giá»›i. Tuy nhiên, quan trá»ng hÆ¡n cả những nguồn tài nguyên trên, Kyrgyzstan còn có nguồn thu từ việc cho thuê các căn cứ quân sá»±. NgÆ°á»i Mỹ mở căn cứ không quân Manas tại đây chỉ 3 tháng sau khi chính quyá»n Bush mở cuá»™c chiến chống khủng bố toàn cầu tháng 9/2001. Sau đó ít lâu, ngÆ°á»i Nga cÅ©ng thiết lập má»™t căn cứ quân sá»± tại đây, không xa căn cứ Manas của Mỹ. Kyrgyzstan là quốc gia duy nhất trên thế giá»›i tiếp nhận cùng lúc các căn cứ quân sá»± của cả Mỹ và Nga. Tóm lại, Kyrgyzstan còn hÆ¡n cả Thổ NhÄ© Kỳ, luôn là miếng mồi địa chính trị bị săn lùng.
Sau những diá»…n biến phức tạp tại Kyrgyzstan hồi tháng 4 vừa qua, Bá»™ Ngoại giao Mỹ đã cố gắng bảo vệ Bakiev vá»›i hy vá»ng rằng há» có thể giải tán biểu tình, đập tan những vụ bạo loạn và Ä‘Æ°a con ngÆ°á»i của cuá»™c cách mạng hoa Tulip trở lại nắm quyá»n. Chả thế mà trong thá»i gian đầu, Ngoại trưởng Hillary Clinton đã kêu gá»i phe đối lập ở Kyrgyzstan đối thoại hòa giải vá»›i Tổng thống Bakiev.


Vị trí địa lý chiến lược của Kyrgyzstan.

NgÆ°á»i ta nhá»› lại: đến ngày 7/4, thá»i Ä‘iểm cao trào nhất của bạo Ä‘á»™ng, trong khi chÆ°a có lối thoát nào cho tình hình lúc đó, phát ngôn viên Bá»™ Ngoại giao Mỹ Philip Crowley vẫn tuyên bố vá»›i báo giá»›i rằng: "Chúng tôi mong muốn Kyrgyzstan phát triển nhÆ° những gì chúng tôi mong muốn cho các nÆ°á»›c khác trong khu vá»±c. Và để có được Ä‘iá»u đó Kyrgyzstan phải có má»™t chính phủ ổn định. Chúng tôi là đồng minh của chính phủ này trong trÆ°á»ng hợp chúng tôi nhận được sá»± trợ giúp trong các vấn Ä‘á» quốc tế nhÆ° tại Afghanistan".
Äến ngày 15/4, khi Bakiev dÆ°á»ng nhÆ° không còn cÆ¡ há»™i quay trở lại nắm quyá»n, Bá»™ Ngoại giao Mỹ tuyên bố không ủng há»™ bất cứ ai, kể cả Tổng thống bị lật đổ Bakiev hay phe đối lập. Trong má»™t thông báo thể hiện sá»± thận trá»ng tối Ä‘a, nhất là liên quan tá»›i căn cứ Manas, Philip Crowley cho biết: "Chúng tôi muốn tình hình được giải quyết trong hòa bình và chúng tôi không ủng há»™ bất cứ phe nào tại Kyrgyzstan". NhÆ°ng sau khi thÆ°Æ¡ng thảo vá»›i lãnh đạo phe đối lập Roza Otounbaieva, Bá»™ Ngoại giao Mỹ và Tổng thống Obama đã nhanh chóng chấp nhận chính quyá»n má»›i tại Kyrgyzstan.
Ai đứng đằng sau vụ đảo chính tại Kyrgyzstan?
Mặc dù có nhiá»u phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông nói đến vai trò của các cÆ¡ quan tình báo Nga trong vụ đảo chính tại Kyrgyzstan, nhÆ°ng vẫn chÆ°a có bằng chứng cụ thể nào chứng minh Ä‘iá»u đó. Trong má»™t tuyên bố trong chuyến thăm Mỹ ngày 14/4/2010, má»™t tuần sau khi diá»…n ra bạo Ä‘á»™ng tại Kyrgyzstan, Tổng thống Nga Dmitri Medvedev cho biết ông rất quan ngại vá» vấn đỠổn định tại Kyrgyzstan: "Nguy cÆ¡ Kyrgyzstan bị chia cắt làm hai là khó tránh khá»i. Do đó trách nhiệm của chúng tôi là giúp đỡ đối tác Kyrgyzstan tìm ra giải pháp hòa giải tốt nhất". Ông Medvedev thậm chí còn hình dung ra cả những kịch bản tồi tệ nhất đến vá»›i Kyrgyzstan: bất ổn, chính phủ bất lá»±c trÆ°á»›c những ngÆ°á»i biểu tình quá khích, giống nhÆ° tình hình Afghanistan hiện giá».
Tại há»™i nghị vá» giải trừ vÅ© khí hạt nhân tại Praha, Cá»™ng hòa Séc, cố vấn vá» vấn Ä‘á» Nga tại Nhà Trắng, Michael McFaul, cho biết vá» tình hình Kyrgyzstan: "Äây không phải là má»™t cuá»™c đảo chính chống lại ngÆ°á»i Mỹ và cÅ©ng không phải do ngÆ°á»i Nga dàn dá»±ng".
Vá» lý thuyết, nÆ°á»›c Mỹ hoàn toàn có lý do để tin rằng há» có thể làm việc được vá»›i lãnh đạo của chính phủ má»›i tại Kyrgyzstan. Bản thân bà Roza Otounbaieva từng làm đại sứ Kyrgyzstan tại Washington trong thập niên 90 của thế ká»· trÆ°á»›c. Nhân vật số hai của chính phủ lâm thá»i Kyrgyzstan, cá»±u phát ngôn viên của Quốc há»™i Omourbek Tekebaiev, má»™t trong những nhân vật chính trong cuá»™c cách mạng hoa Tulip, cÅ©ng từng được Mỹ nâng đỡ rất nhiá»u trên bÆ°á»›c Ä‘Æ°á»ng chính trị.
Má»™t số phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông phÆ°Æ¡ng Tây muốn tìm cách chứng minh rằng, sá»± giật dây của Moskva trong vụ đảo chính gần đây tại Kyrgyzstan theo kịch bản cách mạng màu là nhằm cân bằng lại sá»± hiện diện của Mỹ tại Trung Ã. Tuy nhiên, cÅ©ng có những tình tiết cho thấy đây có thể là má»™t sá»± thay đổi chính quyá»n Kyrgyzstan lần thứ hai của Mỹ sau khi nhận thấy Bakiev Ä‘ang làm thân vá»›i Trung Quốc vá» vấn Ä‘á» kinh tế. Äiá»u dá»… nhận thấy nhất hiện nay là cả Moskva và Washington Ä‘á»u muốn tránh né vấn Ä‘á» Kyrgyzstan.
Ngày 15/4, Kanat Saudabayev, Chủ tịch Tổ chức Hợp tác và An ninh châu Âu (OSCE) khẳng định việc sơ tán thành công Tổng thống Bakiev là kết quả của những cố gắng hợp tác giữa Tổng thống Obama và Tổng thống Medvedev!
ÄÆ°Æ¡ng nhiên, Washington và Moskva Ä‘á»u rất mong hiện diện tại Kyrgyzstan cho dù chính phủ ở đó có thuá»™c vá» ai. Tuy nhiên, Ä‘iá»u ít ai nhận thấy nhÆ°ng cÅ©ng là lẽ Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên là mong muốn của Trung Quốc trong việc thiết lập quan hệ ổn định vá»›i nÆ°á»›c láng giá»ng Kyrgyzstan

Quốc Hùng (tổng hợp)
http://antg.cand.com.vn/vi-VN/hosomat/2010/7/72785.cand?Page=2