3:45, 09/07/2010
Những cuá»™c bạo Ä‘á»™ng xung Ä‘á»™t sắc tá»™c đẫm máu gần đây đã cho thấy ngá»n lá»a bạo lá»±c tại Kyrgyzstan còn lâu má»›i bị dáºp tắt kể từ sau vụ đảo chÃnh tháng 4/2010. Äâu là những tác nhân chÃnh châm ngòi cho những sá»± kiện trên tại quốc gia Trung à nà y? Nhiá»u nhà phân tÃch loại trừ khả năng đây là má»™t cuá»™c cách mạng tá»± phát bên trong Kyrgyzstan mà nó được bắt nguồn từ bên ngoà i. Thá»±c tế thì Kyrgyzstan là trung tâm xung Ä‘á»™t quyá»n lợi giữa các cÆ°á»ng quốc trong khu vá»±c và quốc tế. Tất cả Ä‘á»u muốn có được “miếng bánh thÆ¡m Kyrgyzstanâ€. Tại khu vá»±c Trung Ã, Kyrgyzstan chiếm má»™t vị trà địa lý vô cùng quan trá»ng. Chiến lược gia ngÆ°á»i Anh Halford Mackinder gá»i đây là má»™t Ä‘iểm mấu chốt địa chÃnh trị của thế giá»›i: má»™t vùng đất vì những đặc tÃnh địa dÆ° chiếm má»™t vị trà trung tâm trong những cuá»™c tranh già nh giữa các cÆ°á»ng quốc thế giá»›i. Ngay sau khi cuá»™c đảo chÃnh hồi tháng 4/2010 xảy ra tại Kyrgyzstan (những diá»…n biến của cuá»™c đảo chÃnh nà y giống y hệt các cuá»™c cách mạng mà u trÆ°á»›c đây do Washington tiến hà nh nhÆ° cuá»™c Cách mạng Hoa hồng tại Gruzia năm 2003, Cách mạng Cam tại Ucraina năm 2004 và tháºm chà là cuá»™c Cách mạng hoa Tulip năm 2005 Ä‘em lại quyá»n Ä‘iá»u hà nh Kyrgyzstan cho Tổng thống thân Mỹ Kourmanbek Bakiev), nhiá»u phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông phÆ°Æ¡ng Tây cho rằng đây là mà n dà n dá»±ng của ngÆ°á»i Nga khi áp dụng nhuần nhuyá»…n những chiêu bà i giáºt dây của phÆ°Æ¡ng Tây. Theo há», Moskva sẽ được hưởng lợi nhiá»u nhất từ sá»± thay đổi chế Ä‘á»™ tại Kyrgyzstan. Tuy nhiên, giá»›i phân tÃch chÃnh trị quốc tế lại có nháºn xét khác, trong trÆ°á»ng hợp thay đổi chÃnh quyá»n tại Kyrgyzstan vừa qua, để hiểu được tại sao, ai đã là m gì và ai được hưởng lợi... lại không há» Ä‘Æ¡n giản nhÆ° giá»›i truyá»n thông phÆ°Æ¡ng Tây tung tin. Song tá»±u trung lại, bất kỳ là ai tham gia và o việc thay đổi chÃnh thể tại Kyrgyzstan thì Ä‘á»u có những mối liên quan máºt thiết tá»›i vấn Ä‘á» an ninh quân sá»± tại khắp lục địa à - Âu (trải dà i từ Trung Quốc tá»›i Nga).
Thùng thuốc súng chÃnh trị Những cuá»™c biểu tình chống Tổng thống Bakiev nổ ra hồi tháng 3/2010 sau khi có những tiết lá»™ cáo buá»™c vị tổng thống nà y cùng gia đình tham ô má»™t số tiá»n khổng lồ. Năm 2009, ông Bakiev đã cho sá»a má»™t Ä‘iá»u khoản trong Hiến pháp Kyrgyzstan theo hÆ°á»›ng ấn định những Ä‘iá»u khoản thừa kế tổng thống trong trÆ°á»ng hợp ông nà y bị tá» vong Ä‘á»™t ngá»™t hoặc bất ngá» từ chức. BÆ°á»›c Ä‘i nà y, bị dÆ° luáºn Kyrgyzstan coi là âm mÆ°u thiết láºp má»™t triá»u đại Bakiev, là má»™t trong những nguyên nhân dẫn tá»›i những là n sóng biểu tình phản đối trên cả nÆ°á»›c trong thá»i gian gần đây. Cụ thể, ông Bakiev đã Ä‘Æ°a con trai và ngÆ°á»i thân và o nắm giữ những vị trà quan trá»ng trong chÃnh quyá»n Bishkek, chẳng hạn nhÆ° vị trà nắm giữ những khoản tiá»n khổng lồ, Æ°á»›c tÃnh lên đến 80 triệu USD/năm, từ khoản tiá»n thuê căn cứ Manas của Mỹ và từ những hợp đồng khác. Kyrgyzstan là má»™t trong những quốc gia nghèo nhất Trung Ã: hÆ¡n 40% dân số sống dÆ°á»›i mức nghèo khổ. Ông Bakiev đã cá» con trai Maxim của mình là m ngÆ°á»i đứng đầu CÆ¡ quan Äầu tÆ° phát triển và Äổi má»›i, má»™t vị trà có thể kiểm soát các nguồn tà i nguyên khoáng sản quý hiếm của đất nÆ°á»›c, trong đó có má» và ng Kumtor. Cuối năm 2009, ông Bakiev đã cho tăng thuế đối vá»›i các doanh nghiệp vừa và nhá» và đầu năm 2010 thì cho áp những biểu thuế má»›i trong lÄ©nh vá»±c viá»…n thông. Ông ta còn tÆ° nhân hóa táºp Ä‘oà n Ä‘iện lá»›n nhất Kyrgyzstan. NhÆ°ng Ä‘iá»u đáng nói là táºp Ä‘oà n Ä‘iện sau khi được tÆ° nhân hóa nà y đã nâng giá Ä‘iện lên gấp đôi và o tháng 1/2010. DÆ° luáºn Kyrgyzstan còn cho rằng, gia đình Bakiev có 3% cổ phần trong táºp Ä‘oà n nà y. Giá khà đốt tại các thà nh phố lá»›n cÅ©ng tăng 1.000%, trong khi mùa đông tại Kyrgyzstan Ä‘ang tá»›i gần khiến nhu cầu sá» dụng khà đốt rất cao. Phe đối láºp Kyrgyzstan còn tố cáo Maxim Bakiev tổ chức tÆ° nhân hóa mạng lÆ°á»›i viá»…n thông quốc gia để Ä‘á»n đáp công lao cho má»™t ngÆ°á»i bạn có công ty tại Canaries... Tuy nhiên, câu há»i đặt ra là ai đã lợi dụng sá»± phản đối của ngÆ°á»i dân Kyrgyzstan để xóa sổ chÃnh thể Bakiev? Là n sóng biểu tình tại Kyrgyzstan đã được thổi bùng lên sau khi chÃnh phủ quyết định tăng gấp 4 lần giá năng lượng và dịch vụ truyá»n thông và o tháng 3/2010. Trong những ngà y đầu bạo loạn, hồi đầu tháng 3, bà Roza Otounbaieva đã được chỉ định là m phát ngôn viên Phong trà o thống nhất, táºp hợp các đảng đối láºp ở Kyrgyzstan. Thá»i đó, bà Otounbaieva đã kêu gá»i Mỹ cần có ý kiến vá» những sai phạm của chÃnh Bakiev nhÆ°ng Washington không có hồi đáp. Theo những nguồn tin đáng tin cáºy từ Nga, cùng và o thá»i Ä‘iểm đó, bà Roza Otounbaieva đã tiến hà nh Ä‘Ã m phán vá»›i Thủ tÆ°á»›ng Nga Vladimir Putin vá» tình hình tồi tệ tại Bishkek. Ngay sau khi chÃnh quyá»n Bakiev bị láºt đổ và chÃnh quyá»n lâm thá»i của bà Otounbaieva Ä‘ang hình thà nh, Moskva là ngÆ°á»i đầu tiên thừa nháºn chÃnh quyá»n lâm thá»i và đỠxuất há»— trợ 300 triệu USD để chÃnh quyá»n Otounbaieva ổn định tình hình, đồng thá»i chuyển má»™t phần khoản cho vay 2,15 tỉ USD, được Nga ký năm 2009 vá»›i chÃnh quyá»n Bakiev nhằm xây dá»±ng má»™t nhà máy thủy Ä‘iện tại Naryn. Khoản tiá»n 2,15 tỉ USD nà y được Moskva chấp nháºn sau khi Bakiev quyết định đóng cá»a căn cứ quân sá»± Manas của Mỹ. Những cuá»™c bạo Ä‘á»™ng hồi tháng 3/2010 lại là m tất cả má»i ngÆ°á»i bất ngá», đầu tiên là ông Bakiev và ngÆ°á»i Mỹ. Sá»± bình tÄ©nh của quân Ä‘á»™i, cảnh sát và biên phòng Kyrgyzstan trong những ngà y đầu của bạo loạn đã khiến ngÆ°á»i ta nghÄ© đến má»™t sá»± phối hợp phức tạp và tỉ mỉ, được lên kế hoạch từ trÆ°á»›c. Cho đến giá», vẫn chÆ°a có ai chứng minh má»™t cách rõ rà ng được rằng liệu đó có phải là sá»± giáºt dây từ bên ngoà i Kyrgyzstan hay không và nếu có thì đó là hà nh Ä‘á»™ng của FSB Nga hay CIA Mỹ hoặc má»™t cÆ¡ quan tình báo nÆ°á»›c ngoà i nà o khác? Ngà y 7/4/2010, sau khi mất quyá»n kiểm soát tình hình, ông Bakiev đã vá»™i vã quay sang cầu viện Mỹ. NhÆ°ng nháºn thấy tình hình nghiêm trá»ng khi mà máu của ngÆ°á»i biểu tình đã đổ quá nhiá»u trên các Ä‘Æ°á»ng phố, Mỹ đã xúi ông Bakiev và gia đình vá» cố thủ tại thà nh phố Osh, chá» thá»i cÆ¡ quay lại nắm quyá»n. NhÆ°ng Ä‘iá»u đó đã không xảy ra. Thông qua chÃnh phủ và giá»›i lãnh đạo quân Ä‘á»™i, cảnh sát và các lá»±c lượng biên phòng, Bakiev đã từ chức ngà y 16/4 và chạy sang Kazakhstan láng giá»ng. Theo những tin tức cuối cùng, ông Bakiev đã được chấp thuáºn tị nạn chÃnh trị tại Belarus sau khi ná»™p 200 triệu USD. ChÃnh quyá»n má»›i tại Kyrgyzstan tuyên bố mở má»™t cuá»™c Ä‘iá»u tra quốc tế nhắm và o những tá»™i ác của Bakiev. Má»™t hồ sÆ¡ vụ án đã được láºp trong đó quy tá»™i tất cả những ngÆ°á»i thân của ông Bakiev. Không còn lá»±a chá»n nà o khác, Bakiev phải chạy trốn. Nhiá»u ngà y trÆ°á»›c cuá»™c Ä‘Ã o tẩu nà y, quân Ä‘á»™i và cảnh sát Kyrgyzstan đã chá»n đứng vá» phe đối láºp. Chốt chặn địa chÃnh trị Hiện nay, Kyrgyzstan giữ má»™t vị trà địa chÃnh trị quan trá»ng trong khu vá»±c và thế giá»›i. PhÃa đông và nam tiếp giáp vá»›i Trung Quốc, phÃa bắc và tây tiếp giáp vá»›i các nÆ°á»›c Trung à già u tà i nguyên dầu má» nhÆ° Kazakhstan, Uzbekistan, Tadjikistan. Kyrgyzstan có rất nhiá»u tà i nguyên khoáng sản quý nhÆ° và ng, uranium, than đá và dầu má». Năm 1997, má» và ng Kumtor bắt dầu được Ä‘Æ°a và o khai thác và là má»™t trong những má» và ng lá»›n nhất thế giá»›i. Tuy nhiên, quan trá»ng hÆ¡n cả những nguồn tà i nguyên trên, Kyrgyzstan còn có nguồn thu từ việc cho thuê các căn cứ quân sá»±. NgÆ°á»i Mỹ mở căn cứ không quân Manas tại đây chỉ 3 tháng sau khi chÃnh quyá»n Bush mở cuá»™c chiến chống khủng bố toà n cầu tháng 9/2001. Sau đó Ãt lâu, ngÆ°á»i Nga cÅ©ng thiết láºp má»™t căn cứ quân sá»± tại đây, không xa căn cứ Manas của Mỹ. Kyrgyzstan là quốc gia duy nhất trên thế giá»›i tiếp nháºn cùng lúc các căn cứ quân sá»± của cả Mỹ và Nga. Tóm lại, Kyrgyzstan còn hÆ¡n cả Thổ NhÄ© Kỳ, luôn là miếng mồi địa chÃnh trị bị săn lùng. Sau những diá»…n biến phức tạp tại Kyrgyzstan hồi tháng 4 vừa qua, Bá»™ Ngoại giao Mỹ đã cố gắng bảo vệ Bakiev vá»›i hy vá»ng rằng há» có thể giải tán biểu tình, Ä‘áºp tan những vụ bạo loạn và đưa con ngÆ°á»i của cuá»™c cách mạng hoa Tulip trở lại nắm quyá»n. Chả thế mà trong thá»i gian đầu, Ngoại trưởng Hillary Clinton đã kêu gá»i phe đối láºp ở Kyrgyzstan đối thoại hòa giải vá»›i Tổng thống Bakiev.
|
Vị trà địa lý chiến lược của Kyrgyzstan.
|
NgÆ°á»i ta nhá»› lại: đến ngà y 7/4, thá»i Ä‘iểm cao trà o nhất của bạo Ä‘á»™ng, trong khi chÆ°a có lối thoát nà o cho tình hình lúc đó, phát ngôn viên Bá»™ Ngoại giao Mỹ Philip Crowley vẫn tuyên bố vá»›i báo giá»›i rằng: "Chúng tôi mong muốn Kyrgyzstan phát triển nhÆ° những gì chúng tôi mong muốn cho các nÆ°á»›c khác trong khu vá»±c. Và để có được Ä‘iá»u đó Kyrgyzstan phải có má»™t chÃnh phủ ổn định. Chúng tôi là đồng minh của chÃnh phủ nà y trong trÆ°á»ng hợp chúng tôi nháºn được sá»± trợ giúp trong các vấn Ä‘á» quốc tế nhÆ° tại Afghanistan". Äến ngà y 15/4, khi Bakiev dÆ°á»ng nhÆ° không còn cÆ¡ há»™i quay trở lại nắm quyá»n, Bá»™ Ngoại giao Mỹ tuyên bố không ủng há»™ bất cứ ai, kể cả Tổng thống bị láºt đổ Bakiev hay phe đối láºp. Trong má»™t thông báo thể hiện sá»± tháºn trá»ng tối Ä‘a, nhất là liên quan tá»›i căn cứ Manas, Philip Crowley cho biết: "Chúng tôi muốn tình hình được giải quyết trong hòa bình và chúng tôi không ủng há»™ bất cứ phe nà o tại Kyrgyzstan". NhÆ°ng sau khi thÆ°Æ¡ng thảo vá»›i lãnh đạo phe đối láºp Roza Otounbaieva, Bá»™ Ngoại giao Mỹ và Tổng thống Obama đã nhanh chóng chấp nháºn chÃnh quyá»n má»›i tại Kyrgyzstan. Ai đứng đằng sau vụ đảo chÃnh tại Kyrgyzstan? Mặc dù có nhiá»u phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông nói đến vai trò của các cÆ¡ quan tình báo Nga trong vụ đảo chÃnh tại Kyrgyzstan, nhÆ°ng vẫn chÆ°a có bằng chứng cụ thể nà o chứng minh Ä‘iá»u đó. Trong má»™t tuyên bố trong chuyến thăm Mỹ ngà y 14/4/2010, má»™t tuần sau khi diá»…n ra bạo Ä‘á»™ng tại Kyrgyzstan, Tổng thống Nga Dmitri Medvedev cho biết ông rất quan ngại vá» vấn đỠổn định tại Kyrgyzstan: "Nguy cÆ¡ Kyrgyzstan bị chia cắt là m hai là khó tránh khá»i. Do đó trách nhiệm của chúng tôi là giúp đỡ đối tác Kyrgyzstan tìm ra giải pháp hòa giải tốt nhất". Ông Medvedev tháºm chà còn hình dung ra cả những kịch bản tồi tệ nhất đến vá»›i Kyrgyzstan: bất ổn, chÃnh phủ bất lá»±c trÆ°á»›c những ngÆ°á»i biểu tình quá khÃch, giống nhÆ° tình hình Afghanistan hiện giá». Tại há»™i nghị vá» giải trừ vÅ© khà hạt nhân tại Praha, Cá»™ng hòa Séc, cố vấn vá» vấn Ä‘á» Nga tại Nhà Trắng, Michael McFaul, cho biết vá» tình hình Kyrgyzstan: "Äây không phải là má»™t cuá»™c đảo chÃnh chống lại ngÆ°á»i Mỹ và cÅ©ng không phải do ngÆ°á»i Nga dà n dá»±ng". Vá» lý thuyết, nÆ°á»›c Mỹ hoà n toà n có lý do để tin rằng há» có thể là m việc được vá»›i lãnh đạo của chÃnh phủ má»›i tại Kyrgyzstan. Bản thân bà Roza Otounbaieva từng là m đại sứ Kyrgyzstan tại Washington trong tháºp niên 90 của thế ká»· trÆ°á»›c. Nhân váºt số hai của chÃnh phủ lâm thá»i Kyrgyzstan, cá»±u phát ngôn viên của Quốc há»™i Omourbek Tekebaiev, má»™t trong những nhân váºt chÃnh trong cuá»™c cách mạng hoa Tulip, cÅ©ng từng được Mỹ nâng đỡ rất nhiá»u trên bÆ°á»›c Ä‘Æ°á»ng chÃnh trị. Má»™t số phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông phÆ°Æ¡ng Tây muốn tìm cách chứng minh rằng, sá»± giáºt dây của Moskva trong vụ đảo chÃnh gần đây tại Kyrgyzstan theo kịch bản cách mạng mà u là nhằm cân bằng lại sá»± hiện diện của Mỹ tại Trung Ã. Tuy nhiên, cÅ©ng có những tình tiết cho thấy đây có thể là má»™t sá»± thay đổi chÃnh quyá»n Kyrgyzstan lần thứ hai của Mỹ sau khi nháºn thấy Bakiev Ä‘ang là m thân vá»›i Trung Quốc vá» vấn Ä‘á» kinh tế. Äiá»u dá»… nháºn thấy nhất hiện nay là cả Moskva và Washington Ä‘á»u muốn tránh né vấn Ä‘á» Kyrgyzstan. Ngà y 15/4, Kanat Saudabayev, Chủ tịch Tổ chức Hợp tác và An ninh châu Âu (OSCE) khẳng định việc sÆ¡ tán thà nh công Tổng thống Bakiev là kết quả của những cố gắng hợp tác giữa Tổng thống Obama và Tổng thống Medvedev! ÄÆ°Æ¡ng nhiên, Washington và Moskva Ä‘á»u rất mong hiện diện tại Kyrgyzstan cho dù chÃnh phủ ở đó có thuá»™c vá» ai. Tuy nhiên, Ä‘iá»u Ãt ai nháºn thấy nhÆ°ng cÅ©ng là lẽ Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên là mong muốn của Trung Quốc trong việc thiết láºp quan hệ ổn định vá»›i nÆ°á»›c láng giá»ng Kyrgyzstan
Quốc Hùng (tổng hợp) http://antg.cand.com.vn/vi-VN/hosomat/2010/7/72785.cand?Page=2
|