Lịch sử "kỳ quặc" của chức danh phó tổng thống Mỹ Imprimer
Mercredi, 15 Décembre 2010 16:25
2:00, 21/10/2008

Phó Tổng thống Aaron Burr.

 

 

Ngay từ những ngày đầu lịch sá»­ hợp chúng quốc Hoa Kỳ, những ngÆ°á»i soạn Hiến pháp đã chẳng biết giao nhiệm vụ gì cho vị trí phó tổng thống và chức danh này chỉ được hình thành muá»™n vào hè năm 1787, khi tiến trình soạn Hiến pháp sắp kết thúc. Lúc đó, phó tổng thống chẳng có quyá»n hạn gì cả.

Nói theo Washington Post, Phó tổng thống Mỹ chỉ là nhân vật hoàn toàn mang tính tượng trÆ°ng, má»™t "cái ghế có ngÆ°á»i ngồi cho ấm", và sẵn sàng bÆ°á»›c lên phía trÆ°á»›c nếu tổng thống bị luận tá»™i, bị truất quyá»n hoặc bị chết. Cuối cùng, nhóm soạn Hiến pháp má»›i cho phó tổng thống má»™t công việc cụ thể: "Phó tổng thống Hợp chúng quốc Hoa Kỳ sẽ là Chủ tịch Thượng viện nhÆ°ng không có quyá»n bá» phiếu trừ khi số phiếu trong Thượng viện ngang nhau". Äó là khởi đầu câu chuyện vá» Phó tổng thống Mỹ, má»™t chức danh mà Phó tổng thống đầu tiên John Adams gá»i là "vị trí kém quan trá»ng nhất từng được tạo ra".

NgÆ°á»i kế nhiệm ghế phó tổng thống của John Adams, Thomas Jefferson, tá» ra ít quan tâm đến "trá»ng trách" của mình đến ná»—i buồn thỉu buồn thiu xách vali trở vá» quê nhà Monticello (gần Charlottesville, bang Virginia) vui thú Ä‘iá»n viên. Và rồi vị phó tổng thống thứ ba của nÆ°á»›c Mỹ, Aaron Burr, đã trở nên nổi tiếng không phải bởi chính sách đối ná»™i hay đối ngoại mà nhá» vụ... bắn gục đối thủ Alexander Hamilton trong má»™t cuá»™c đấu súng rồi sau đó thậm chí cố thành lập má»™t nÆ°á»›c "cá»™ng hòa" ly khai ở miá»n Viá»…n Tây do mình làm "hoàng đế" tá»± phong!

Nhiá»u thập niên sau, phó tổng thống tiếp tục là cái bóng má» và tẻ nhạt trên những trang sá»­ Mỹ. Thomas Marshall, Phó tổng thống thứ 28, từng nhạo vị trí mà ông đảm nhiệm khi than thở bằng má»™t giá»ng kể chuyện đầy chất bi hài: "Ngày xá»­a ngày xÆ°a, có hai anh em nhà ná» sống đầm ấm vá»›i nhau. Thế rồi ngày ná», má»™t ngÆ°á»i lên Ä‘Æ°á»ng, Ä‘i đến tận vùng biển xa tít mù; và ngÆ°á»i kia được bầu làm phó tổng thống. Kể từ đó, chẳng ai còn nghe nói đến há» nữa...!".  Khi được Ä‘á» cá»­ liên danh (vị trí phó tổng thống) vá»›i ứng cá»­ viên Zachary Taylor (Tổng thống thứ 12), Daniel Webster đã nói: "Tôi không có ý muốn được chôn cho đến khi tôi thật sá»± chết".

Không có nhiệm vụ gì cụ thể và thậm chí được xem nhÆ° má»™t bóng ma vật vá» trong Nhà Trắng, chẳng trách nhiá»u phó tổng thống chỉ ngồi nhà chÆ¡i vá»›i đám con cháu thay vì há»p bàn việc "trị quốc, bình thiên hạ" vá»›i những thành viên ná»™i các. Phó tổng thống thứ 9, Richard Mentor Johnson (thá»i Tổng thống Martin Van Buren) cÅ©ng chẳng có việc gì làm đến ná»—i chán Ä‘á»i trở vá» quê nhà Kentucky mở má»™t tiệm spa và má»™t quán nhậu (Richard M. Johnson còn nổi tiếng bởi nợ nần nhÆ° chúa chổm và ngoại hình lập dị vá»›i bá»™ tóc bù xù)...

Phó Tổng thống Richard Mentor Johnson.

Sau khi John Adams dá»± má»™t cuá»™c há»p vá»›i ná»™i các năm 1791, không phó tổng thống nào được thấy làm việc cùng vá»›i tổng thống, cho đến khi (Phó tổng thống) Thomas Marshall đứng cạnh Tổng thống Wooddrow Wilson khi ông kinh lý châu Âu năm 1918 và 1919. NgÆ°á»i kế nhiệm Thomas Marshall, Calvin Coolidge, được đối xá»­ tá»­ tế hÆ¡n khi được Tổng thống Warren Harding má»i dá»± há»p. Tuy nhiên, ngÆ°á»i kế nhiệm Calvin Coolidge, Charles Dawes, lại không được má»i; rồi Phó tổng thống Charles Curtis cÅ©ng bị cho ra rìa thá»i ná»™i các Herbert Hoover. Mãi đến thá»i Tổng thống William McKinley, Phó tổng thống Garret Hobart má»›i được trá»ng thị đôi chút.

Năm 1933, Tổng thống Franklin D. Roosevelt bắt đầu nâng cao vị trí phó tổng thống khi má»i vị này dá»± các phiên há»p ná»™i các. Chiếc ghế phó tổng thống bắt đầu thật sá»± không còn là vật tượng trÆ°ng cho má»™t chức danh hão vào thá»i Walter Mondale (Phó tổng thống thứ 42, ná»™i các Jimmy Carter).

Vá»›i giá»›i nghiên cứu sá»­ chính trị Mỹ, Mondale là ngÆ°á»i đầu tiên thật sá»± mang lại quyá»n hạn nhiá»u hÆ¡n cho vị trí phó tổng thống. Theo thá»i gian, phó tổng thống bắt đầu được chú ý, được ná»™i các giao nhiá»u nhiệm vụ hÆ¡n và có mặt trÆ°á»›c công chúng nhiá»u hÆ¡n. Tùy "văn hóa hành xá»­ chính trị" của má»—i ná»™i các, vị trí phó tổng thống có khi được đánh giá không thua mấy so vá»›i tổng thống, đặc biệt thá»i ná»™i các Ä‘Æ°Æ¡ng nhiệm George W. Bush, vá»›i sá»± can thiệp của Phó tổng thống Dick Cheney. Cùng vá»›i việc nâng cao vai trò phó tổng thống, việc chá»n liên danh tranh cá»­ cÅ©ng bắt đầu trở nên quan trá»ng. Chẳng trách tại sao báo chí Mỹ những ngày gần đây liên tục hao tổn bút má»±c phân tích Ä‘iểm lợi - hại trong việc chá»n liên danh của 2 ứng cá»­ viên John McCain và Barack Obama. HÆ¡n nữa, theo thá»i gian, sân khấu chính trị Mỹ cÅ©ng đã thay đổi. Phó tổng thống không là má»™t chính trị gia "tay ngang". Nhiá»u ngÆ°á»i trong số há» từng có bá» dày chính trÆ°á»ng vá»›i nhiá»u năm ngồi ghế dân biểu, thượng nghị sÄ© hoặc thống đốc. Cần nhấn mạnh, có đến 14 tổng thống Mỹ từng ngồi ghế phó tổng thống trÆ°á»›c đó.  NhÆ° lá»i chính Phó tổng thống John Adams từng nói: "Hôm nay tôi chẳng là gì và ngày mai tôi là tất cả"!

Cá»±u phó tổng thống được hưởng lÆ°Æ¡ng hÆ°u suốt Ä‘á»i nhÆ°ng không được chế Ä‘á»™ bảo vệ (bởi mật vụ) suốt Ä‘á»i nhÆ° cá»±u tổng thống (tuy nhiên, hỠđược hưởng chế Ä‘á»™ bảo vệ trong 6 tháng kể từ khi rá»i Nhà Trắng). Có 4 phó tổng thống Mỹ hiện còn sống: Walter Mondale; George H. W. Bush; Dan Quayle; Al Gore. Những phó tổng thống thá» nhất là John Nance Garner (chết vào ngày thứ 15 trÆ°á»›c sinh nhật thứ 99); Levi P. Morton (chết vào sinh nhật lần thứ 96); Gerald Ford (chết ở tuổi 93); John Adams (chết ở tuổi 90). John C. Breckinridge là ngÆ°á»i trẻ nhất nhậm chức phó tổng thống (ở tuổi 36, khi trở thành phó tổng thống năm 1857). Alben W. Barkley là ngÆ°á»i già nhất phục vụ ở ghế phó tổng thống (ở tuổi 75 vào thá»i Ä‘iểm ông rá»i chức vụ năm 1953).

Có 2 phó tổng thống từng phục vụ cho hai Ä‘á»i tổng thống khác nhau: George Clinton thá»i Tổng thống Thomas Jefferson và James Madison; John C. Calhoun thá»i Tổng thống John Quincy Adams và Andrew Jackson.

Có 7 phó tổng thống từ trần khi tại chức: George Clinton, năm 1812; Elbridge Gerry, năm 1814; William R. King, năm 1853; Henry Wilson, năm 1875; Thomas Hendricks, năm 1885; Garret Hobart, năm 1899; James Sherman, năm 1912. Có 2 ngÆ°á»i từ chức: John C. Calhoun từ chức ngày 28/12/1832 để tranh cá»­ Thượng viện; Spiro Agnew từ chức ngày 10/10/1973 bởi cáo buá»™c liên quan tham nhÅ©ng thá»i làm thống đốc bang Maryland. Có 3 phó tổng thống từng là mục tiêu ám sát bất thành: Andrew Johnson; Thomas R. Marshall; Dick Cheney.

Có 5 phó tổng thống được đắc cá»­ tổng thống: John Adams (nhiệm kỳ 1789-1797) được bầu tổng thống năm 1796; Thomas Jefferson (nhiệm kỳ 1797-1801) được bầu tổng thống năm 1800; Martin Van Buren (nhiệm kỳ 1833-1837) được bầu tổng thống năm 1836; Richard Nixon (nhiệm kỳ 1953-1961) được bầu tổng thống năm 1968 (Nixon là ngÆ°á»i duy nhất được bầu phó tổng thống hai nhiệm kỳ và tổng thống hai nhiệm kỳ). Chỉ có má»™t Ä‘á»i tổng thống (Franklin D. Roosevelt) có hÆ¡n 2 phó tổng thống (John Nance Garner; Henry A. Wallace; Harry S. Truman). Có 3 phó tổng thống được trao giải Nobel: Theodore Roosevelt năm 1906 (thá»i Ä‘iểm ông đã trở thành tổng thống); Charles Gates Dawes, năm 1925; và Al Gore, năm 2007 (thá»i Ä‘iểm ông đã rá»i chức vụ)

Lê Thảo Chi