Vài bước lang thang trong giáo dục Print
Saturday, 16 April 2016 14:48

Bước đầu

Giữa lúc ở Âu Mỹ, má»™t số trÆ°á»ng bắt đầu áp dụng lá»›p há»c đảo ngược: cho há»c trò, nhất là há»c trò lá»›p mẫu giáo và trong má»™t chừng má»±c nào đó, há»c trò tiểu há»c, vào má»™t phòng há»c trống trÆ¡n hoàn toàn không bàn ghế, không há»c cụ, cô hay thầy giáo chỉ ở đó để “khuyến khíchâ€Â  trò “quấy nÆ°á»›c lã nên hồâ€, dá»±ng bài há»c từ cái trống không đó – tất cả những thức cần thiết đã được dá»± trá»­ ở nhà kho bên cạnh  – Còn trò ? Trò đã tá»± chuẩn bị ở nhà rồi. tức là từ từ thiên hạ Ä‘i tá»›i má»™t trÆ°á»ng há»c rất tá»± do: không chÆ°Æ¡ng trình và không sách giáo khoa  –  bên ta thì lo cải tổ chÆ°Æ¡ng trình giáo dục phổ thông.

Lá»›p há»c đảo ngược này có thể là cách mạng giáo dục của thế kỹ thứ XXI. NhÆ°ng hình thức không hoàn toàn má»›i. Äó chỉ là má»™t má»™t cách kế thừa các lý thuyết  của Montessori, của Freinet, của Bloom …mà các nhà giáo Mỹ, Canada và Pháp, Bỉ Ä‘ang áp dụng.

Äi từ má»™t phòng há»c trống trÆ¡n không có nghÄ©a là thiếu cấu trúc. Äể cho há»c trò quyết định không đồng nghÄ©a vá»›i muốn làm gì thì làm. Giáo viên là ngÆ°á»i Ä‘a năng và lúc nào cÅ©ng có giải pháp phòng há» hầu ứng phó vá»›i má»i tình huống và xây dá»±ng bài há»c cùng vá»›i trò.

Äiá»u kiện cần cho lá»›p há»c đảo ngược?

Có chủ đích tổng quát của giáo dục. Có chủ đích cho từng năm há»c. Có bố cục thá»i gian … và có chủ đích cho từng buổi há»c, từng bài há»c. Tất cả những Ä‘iá»u này là kết quả của cả má»™t quá trình tranh luận giữa và quyết định của các diá»…n viên trong giáo dục.

Há»c trò tham gia há»c má»™t cách tích cá»±c. Chúng tiếp cận phÆ°Æ¡ng thức này rất nhanh, đóng vai trò làm chủ việc há»c của mình – nhẹ nhàng mà hữu hiệu.

Bước thứ hai

Việc cải tổ chÆ°Æ¡ng trình giáo dục phổ thông lần này có chi tiết, có lập luận, dạy kỹ năng, dạy tích hợp, phÆ°Æ¡ng pháp đặt trá»ng tâm lên ngÆ°á»i Ä‘i há»c, …Trên văn bản không chê vào đâu được.

Thế nhÆ°ng phải cải tổ vá»›i những giáo viên đã được đào tạo từ …chế Ä‘á»™ cÅ© – chữ dùng ở đây là má»™t cách so sánh vá»›i cách mạng 1789 và Ancien Régime. CÅ© là theo chÆ°Æ¡ng trình trÆ°á»›c đó. Các tác giả của cải tổ giáo dục có nghÄ© đến cái khó khăn của giáo  viên chÆ°a? Äâu phải chỉ má»™t ngày đẹp trá»i là ta có thể thay đổi quan niệm, cách dạy hay các thói quen.

Ở xã há»™i há»c, chúng tôi bảo rằng “thói quen là má»™t bản tính thứ nhì, mà Ä‘uổi bản tính thì nó trở lại nhÆ° ngá»±a phi nÆ°á»›c đạiâ€Â  (les habitudes sont une deuxième nature et chasser la nature, elle revient au galop).

Các giáo viên sẽ gặp nhiá»u khó khăn để thích ứng vá»›i dạy lấy trò làm trung tâm, vá»›i phÆ°Æ¡ng pháp tích hợp, …  Ai cÅ©ng có sức “cản†trÆ°á»›c bất cứ thay đổi nào (résistance aux changements). Chỉ riêng việc thay sá»± liên hệ giữa thầy và trò –  từ liên hệ quyá»n lá»±c sang liên hệ đồng hàng và cá»™ng tác –  là cả má»™t vấn Ä‘á». Äó là chÆ°a nói đến những thay đổi khác để theo chÆ°Æ¡ng trình má»›i hay áp dụng các phÆ°Æ¡ng pháp sÆ° phạm má»›i.

Trong văn kiện Há»i đáp vá» chÆ°Æ¡ng trình giáo dục phổ thông tổng thể, các tác giả nói rằng, câu 23 và tiếp theo, giáo viên hiện thá»i 100% đạt chuẩn và trên chuẩn nên chỉ cần bồi dưỡng là sẽ thích ứng.

Tôi thận trá»ng hÆ¡n cho việc này.

Bước thứ ba

Tiếp tục lang thang, giáo dục là công việc của hai diá»…n viên chính: trò và thầy. NhÆ°ng cải tổ giáo dục hiện thá»i có vẻ nhÆ° là chuyên của các nhà quản lý. Quí vị đã tham khảo ý kiến của giáo viên chÆ°a? Quí vị có tận tÆ°á»ng các  khó khăn thuận lợi hoặc  nhu cầu và Æ°á»›c vá»ng của những ngÆ°á»i vẫn dùng phấn trắng bảng Ä‘en mối ngày hay không?

Trò cÅ©ng thế. Dạy lấy trò làm trung tâm mà  ta chÆ°a cho chúng lên tiếng. Các môn vá» tâm lý nhi đồng và tâm lý trẻ lại hoàn toàn vắng bóng trong quá trình cải tổ giáo dục hay quá trình bồi dưỡng giáo viên. Chúng ta ai cÅ©ng đã tận tÆ°á»ng các môn đó? Hay là  trẻ phải thích ứng vá»›i chÆ°Æ¡ng trình má»›i vì chúng ta đã suy nghÄ© và thiết lập chÆ°Æ¡ng trình cho chúng? NhÆ° thế thì đâu còn là triết lý  dạy lấy trò làm trung tâm. Mà là áp đặt chÆ°Æ¡ng trình ngÆ°á»i lá»›n quyết định cho trẻ !

Ãt nhất là cần khảo sát nghiên cứu thá»±c địa hai mÆ°Æ¡i mấy triệu há»c sinh trong nÆ°á»›c trÆ°á»›c khi Ä‘á» nghị má»™t chÆ°Æ¡ng trình thích hợp.

HÆ¡n nữa, cải tổ kỳ này hình nhÆ° quên các lá»›p mẫu giáo? Các lá»›p mẫu giáo vô cùng quan trá»ng: đó là thá»i Ä‘iểm các cháu tập tành cấu tạo bản thể và há»c sống vá»›i ngÆ°á»i khác.  Mẫu giáo là những lá»›p đầu tiên trẻ tiếp xúc vá»›i trÆ°á»ng – “Cái thuở ban đầu lÆ°u luyến ấy, Nghìn năm chÆ°a dá»… đã ai quên†–  Những lá»›p mẫu giáo ghi dấu hằn, gần y nhÆ° câu thÆ¡ của Thế Lữ. Những lá»›p đó chuẩn bị cho trò vào trung há»c cÆ¡ sở và trẻ đã có khả năng sáng tạo từ tuổi mầm non. Các hình thức lá»›p há»c đảo ngược, chẳng hạn, hoàn toàn có thể áp dụng cho trẻ từ 3-5 tuổi.

 

Bước thứ tư

Ta đã cá»­ nhiá»u phái Ä‘oàn Ä‘i tham khảo kinh nghiệm thế giá»›i. Tốt lắm, nhÆ°ng tham khảo ngắn ngày thÆ°á»ng chỉ là những quan sát phiến diện. Má»—i nÆ°á»›c có hoàn cảnh khác nhau, lại chÆ°a có nÆ°á»›c nào dám nói rằng hệ thống giáo dục của há» là má»™t khuôn mẫu lý tưởng.

Giáo dục ở Bỉ không tồi, đại Ä‘a số trẻ ở Bỉ hạnh phúc Ä‘i há»c má»—i ngày.  NhÆ°ng không áp dụng giáo dục Bỉ cho Việt Nam được. Ta chÆ°a có khả năng cho giáo dục cưỡng bách và hoàn toàn miá»…n phí tá»›i năm trẻ tròn 18 tuổi.

Giáo dục Phần Lan? CÅ©ng tốt lắm.  NhÆ°ng nghá» giáo ở Phần Lan là má»™t nghỠđược trá»ng vá»ng trong xã há»™i. Bao giá» thì ta sẽ cải tổ hết xã há»™i ta để đặt nghá» giáo lên top 10 hay 20 các nghá» vá»›i lÆ°Æ¡ng bổng, trá»ng vá»ng, … tÆ°Æ¡ng xứng vá»›i vị thế đó? Äể giá»›i trẻ ngÆ°á»i ngÆ°á»i hăng hái, đầy Ä‘á»™ng cÆ¡ tích cá»±c,  lao vào ngành sÆ° phạm và sống chết vá»›i nghá» dạy trẻ.

Cái cần trong cải tổ giáo dục ở xứ ta là cần nhiá»u sáng tạo, nghiên cứu các khó khăn và tìm ra giải pháp thích ứng, tốt nhất có thể. Chứ không bắt chÆ°á»›c ai được – Vã lại trong lúc ta bắt chÆ°á»›c thì cái “mẫuâ€Â  mà ta theo cÅ©ng đã thay đổi rồi.

NÆ°á»›c ta Ä‘ang rất cần những nhà giáo dục giàu tâm huyết và đại tài lại có sá»± chính thống – légitimité – để Ä‘Æ°a ra những Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng giáo dục hợp tình hợp lý (vừa khoa há»c, vừa sÆ° phạm).

 

Bước thứ năm

Màn hình Ä‘ang xâm lấn vào Ä‘á»i sống, kể cả Ä‘á»i sống há»c Ä‘Æ°á»ng. CÅ©ng nhÆ° há»c trò ở má»i nÆ¡i, há»c trò bên ta mang cả màn hình vào lá»›p (Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng thông minh, máy tính bảng,…)  Có lẻ má»™t số các em sinh hoạt trên mạng có khi còn nhiá»u hÆ¡n giá» sinh hoạt ở trÆ°á»ng – ta cÅ©ng Ä‘ang thiếu khảo sát vá» vấn Ä‘á» này – Các nÆ°á»›c hiện Ä‘ang suy nghÄ© vá» những thay đổi sÆ° phạm để thích ứng. Tại sao ta không Ä‘i trÆ°á»›c đón đầu? Nếu không,  cải tổ hôm nay xong rồi sẽ phải cải tổ nữa. Má»—i lần nhÆ° thế là má»™t lần tốn công tốn sức, nhất là tốn kém vá» tâm lý. Chứ không chỉ  tốn tiá»n tốn bạc.

Trong chương trình THPT thay đổi kỳ này các phương tiện thông tin mới chỉ là những công cụ chung chung chứ chưa đóng vai trò “chủ đạo†trong thay đổi cả phương pháp sư phạm.

Má»™t thí dụ: hiện thá»i trẻ ở Bỉ hết tập viết – các cháu tha hồ viết chữ in hay ngoằn ngoèo viết chữ liá»n nhau, miá»…n là Ä‘á»c được  –  vì bàn phím sẽ thay chữ viết tay sau này. Trái lại lập trình tin há»c Ä‘i vào chÆ°Æ¡ng trình tiểu há»c…

Trong số các tác giả hiện thá»i. Serge Tisseron Ä‘ang Ä‘á» nghị vài hÆ°á»›ng Ä‘i cho giáo dục liên kết vá»›i màn hình chẳng hạn.

Nguyễn Huỳnh Mai