LỖI VIẾT HOA, NGUYÊN NHÂN
VÀ BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC

Nguyễn Thị Ly Kha

1. Trong các loại lỗi chính tả mà học sinh tiểu học và trung học thường mắc phải, lỗi viết hoa chiếm một tỉ lệ đáng kể (theo kết quả thống kê sơ bộ của chúng tôi về lỗi chính tả của học sinh tiểu học và trung học thì lỗi viết hoa chiếm khoảng 22% tổng số lỗi). Khác với những loại lỗi chính tả do ảnh hưởng của cách phát âm, như viết lẫn lộn hai thanh hỏi-ngã, lẫn lộn s-x, l-n, tr-ch, v-d, r-g (âm đầu), lẫn lộn n-ng-nh, t-c, u-o, i-y (âm cuối), hay do không nắm nghĩa của từ, như viết lẫn lộn d-gi, lỗi viết hoa, trừ kiểu viết hoa tuỳ tiện, đều gắn với nguyên nhân người viết không nắm được quy tắc. Thành thử, việc phòng tránh lỗi viết hoa không phải là công việc nan giải và tỉ lệ lỗi viết hoa đáng lẽ cũng chỉ thấp như tỉ lệ lỗi viết những âm có quy tắc (như g-gh, ng-ngh, k-q-c). Thế nhưng, tình hình lại khác, tỉ lệ lỗi viết hoa tương đương với loại lỗi do phát âm lẫn lộn hoặc do không nắm nghĩa của từ, học sinh và cả người lớn vẫn có không ít người không biết viết hoa như thế nào cho đúng chính tả.

Trừ kiểu viết hoa tuỳ tiện, có thể phân chia lỗi viết hoa thành các nhóm sau:

Một là, không viết hoa bộ phận tên đệm trong tên người (Việt), chẳng hạn: *Trần Nguyễn mai Hoa[1], *Tôn nữ nguyệt Minh, *Thái thị Thanh Huyền, *Hoàng thị ngọc Minh, *Phạm sĩ Sáu, Huỳnh văn mười Ba, *Nguyễn thị bé Bảy,.. Hay viết hoa sai nhóm tên người dân tộc thiểu số, như *Vừ a Dính, *Nông văn Dền, *1 pa-kLơng, *Y ngông niêKdăm… Hoặc lỗi viết hoa tên người nước ngoài (thường gặp ở nhóm những tên riêng phiên âm theo âm Latin): dạng viết như viết tên người Việt, *Ăng Ghen, Lê Nin, v.v[2].

Phạm phải loại lỗi này do học sinh không nắm được quy tắc viết hoa tên người. Chữa và phòng tránh loại lỗi này không khó, chỉ cần hướng dẫn các em nắm quy tắc và rèn luyện theo quy tắc.

Hai là, không viết hoa chữ thứ hai và hoặc n trong tổ hợp tên riêng chỉ đất đai sông núi (nhất là những tên riêng gồm ba chữ trở tên), chẳng hạn *Điện biên phủ, *Hà giang, *Tân quy đông, *Ngũ hành sơn, *Phú quốc, *Côn lôn, *Ba đình, *(biển) đông, *(vịnh) bắc bộ, *Cửu Long giang, *(sông) Hồng hà, v.v... Một số địa danh vùng Tây Nguyên cũng thường bị viết sai, như *KRông-Pách, *Krông ana, *PRenn, …

Viết sai địa danh thường do học sinh không nắm vững quy tắc viết hoa. Thêm vào đó, cũng có những trường hợp vì các em không phân biệt tên chung và tên riêng; dạng này thường gặp ở những tên riêng địa lí có nguồn gốc từ những danh từ chỉ phương hướng, như biển Đông, vùng duyên hải miền Trung, đồng bằng Bắc Bộ, vịnh Bắc Bộ,… Và những trường hợp tên riêng có yếu tố Hán Việt thường được dùng trong những tổ hợp tên chung như giang, sơn, kiểu như sông Hồng Hà, dòng Lam Giang, dãy Trường Sơn, núi Thất Sơn…

Ba là, không viết hoa tên tác phẩm. Nhóm lỗi này thường gặp ở hai dạng: (1) không viết hoa, (2) viết hoa tất cả các chữ cái đầu của tên tác phẩm, chẳng hạn: *bài “côn sơn ca”, *truyện “cây tre trăm đốt”, *tuỳ bút “người lái đò trên sông Đà”, *luật giáo dục, *luật lao động, *bài thơ “tre Việt Nam”, *bài “Cây Và Hoa Bên Lăng Bác”, *truyện “Sang Cả Mình Con”, *bài Khúc Hát Ru Những Em Bé Lớn Trên Lưng Mẹ, v.v.

Bốn là, không biết viết hoa tên cơ quan, tổ chức. Những lỗi như *trường tiểu học đốc binh Kiều, *trường trung học cơ sở Nguyễn Thị Lựu, *trường phổ thông trung học Châu Đốc, *hội liên hiệp khoa học kĩ thuật tỉnh Vĩnh Long, *sở giáo dục và đào tạo Đồng Tháp, *bộ thương binh - xã hội, nhà xuất bản mũi Cà Mau… không hiếm trong các bài viết của học sinh, sinh viên, học viên.

Tình trạng xưa nay nhiều học sinh không biết viết hoa tên tác phẩm, tên cơ quan tổ chức, ngoài nguyên do không nắm quy tắc, thiển nghĩ, còn vì học sinh không biết đấy là tên riêng, bởi các em không hề … được học. (Hệ thống ngữ liệu và bài tập thực hành cho học sinh khi học bài “Danh từ riêng” xưa nay thường chỉ đề cập đến tên người và tên đất. Trong các bài rèn luyện kĩ năng viết hoa, thường chỉ dừng lại ở nội dung viết hoa tên người Việt, địa danh Việt, viết hoa chữ đầu câu). (Chúng tôi đã thử kiểm tra kĩ năng nhận diện tên chung và tên riêng ở một số lớp tại chức (trong đó hầu hết là những người đang làm công tác giảng dạy những tri thức về tiếng Việt ở nhà trường phổ thông), phần lớn những người được hỏi đều trả lời rằng “tên riêng gồm tên người và tên đất đai, sông núi”, không đến 25% số người được hỏi kể thêm được tên cơ quan tổ chức và tên tác phẩm. Thành thử, việc học sinh không biết tên tác phẩm, tên cơ quan tổ chức là tên riêng và không biết viết hoa chúng thì cũng chẳng có gì đáng phàn nàn).

Ngoài ra, hiện tượng không biết viết hoa tên cơ quan tổ chức cũng phải kể đến lí do: quy định và thực tế viết hoa mảng tên riêng này trên sách báo lâu nay chưa được thống nhất. Văn bản “Quy định về chính tả tiếng Việt và về thuật ngữ tiếng Việt” của Bộ Giáo dục ban hành ngày 05 tháng 3 năm 1984 không phải trường nào cũng có, giáo viên nào cũng biết. Và những người biết thì không phải ai ai cũng tuân thủ.

Năm là, loại lỗi viết hoa những danh từ (chung) vốn là tên riêng nhưng theo thời gian đã mất tính chất tên riêng, đã chuyển loại thành danh từ chung chỉ chủng loại. Thường gặp ở những trường hợp như: *thỏi mực Tàu, *gà Tàu, *bút Bi, *cá trê Phi, *dừa Xiêm.

Phạm phải loại lỗi này, do học sinh nhầm tưởng các danh từ chỉ chủng loại như tàu, bi, phi, xiêm là danh từ riêng.

Và sáu là, không viết hoa tên các danh hiệu, giải thưởng, chức danh,… Hầu hết, học sinh không biết viết hoa những từ ngữ loại này, chẳng hạn, các em viết: *anh hùng lao động, *nghệ sĩ nhân dân (ĐTS), *nhà giáo ưu tú (PVH), *được thưởng huân chương quân công, *huân chương lao động hạng nhất, *đạt giải nhất, *tổng giám đốc,… Hoặc viết hoa tất cả các chữ (dạng này chủ yếu tập trung vào mảng những từ ngữ chỉ chức danh), như *Hồ Chủ Tịch, *Mao Chủ Tịch (những trường hợp như Chủ tịch Hồ Chí Minh, Chủ tịch Nguyễn Văn An,… hầu như lại không bị viết sai chữ tịch. Điều này có nguyên do từ việc nhận diện tên riêng, từ hình thức của tổ hợp tên).

Loại lỗi này cũng gồm hai kiểu: không viết hoa chữ nào (thường gặp hơn), hoặc viết hoa tất cả các chữ.

Không gặp hiện tượng không viết hoa chữ đầu câu. Vì quy tắc viết hoa chữ cái đầu câu, học sinh được học, được rèn luyện thường xuyên. Hơn thế, “dụng cụ trực quan” – sách giáo khoa – chữ cái đầu câu được viết hoa luôn luôn “đập” vào mắt các em. (Trong khi tên riêng, tần số xuất hiện ít hơn rất nhiều, danh hiệu, huân chương may ra chỉ xuất hiện trong các bài đọc của môn Ngữ văn).

(Những loại lỗi viết hoa như vừa nêu không chỉ gặp ở các bài viết của học sinh tiểu học, học sinh trung học mà còn gặp ở cả những bài viết của sinh viên, học viên. Độ phân bố các kiểu loại lỗi ở các bài viết của sinh viên, học viên cũng tương tự như ở các bài viết của học sinh).